Najczęściej spotykane błędy językowe

Na samym początku należy skupić się na tym, czym właściwie jest błąd językowy. Mianowicie pod tym terminem rozumie się odstępstwo od zasad językowych określanych przez normy językowe jako poprawne i obowiązujące. Błędem językowym będzie zatem złamanie norm językowych i odejście od reguł poprawności pod względem gramatycznym, ortograficznym lub w wymowie. Czym jest natomiast norma językowa?

Aby odpowiedzieć na to pytanie w sposób wyczerpujący, potrzeba dużo czasu, dlatego ograniczę się do stwierdzenia, że norma językowa określa utrwalone przez historię, tradycję, kulturę i estetykę zasady całego systemu językowego. Niniejsza praca ma na celu dokładniej scharakteryzować błędy językowe, dzieląc je na trzy grupy pod względem podstawowych reguł poprawnościowych, a więc na: błędy ortograficzne, gramatyczne i wymowy.

Błędy ortograficzne

Pierwszą omówioną kategorią będą błędy ortograficzne, bardzo często spotykane w tekstach pisanych. Polegają one na napisaniu danego słowa w sposób niezgodny z normami ortografii, a do najbardziej rozpowszechnionych przykładów tego typu błędów można zaliczyć m.in. nieprawidłowe pisanie określonych słów wielką lub małą literą oraz nieumiejętność prawidłowego rozdzielania wyrazów. Wielu z nas nie wie, że przymiotniki pisze się małą literą, dlatego nierzadko można spotkać słowa polski, po polsku czy wielkanocny rozpoczynające się wielką literą. Również nazwy województw, mniejszości religijnych oraz mieszkańców danej miejscowości często pisze się wielką literą, mimo że zasady języka polskiego nakazują zupełnie co innego.

Szereg problemów nastręcza także kwestia tego, czy dany wyraz pisze się łącznie, czy rozdzielnie. Z jednej strony daje się zauważyć, że takie wyrażenia jak w ogóle, w głąb, z powrotem, z resztą, na razie, na pewno, na co dzień pisze się łącznie, co jest oczywistym błędem, a z drugiej słowa typu stąd, sprzed, znad, wszechczasów, niemniej, naprawdę czy naprzeciwko piszę się w sposób nieprawidłowy, czyli rozdzielnie. Inny przykład to nieznajomość końcówek, kiedy piszący nie wie, czy na końcu wyrazów w dopełniaczu, takich jak ziemi, symfonii, fleksji bądź wersji napisać samo i, dwa i, czy może ji.

Błędy interpunkcyjne

Mocno rozpowszechnionym rodzajem błędów językowych w języku pisanym, pojawiającym się nie tylko wśród uczniów, ale nawet w gazetach i czasopismach, są ogólnie błędy interpunkcyjne, zaliczane do ortograficznych. Polegają one na stawianiu znaków przestankowych tam, gdzie powinny być lub ich braku w miejscach, w których powinny się znaleźć. Autorzy przedzielają przecinkami zdania ciągłe pojedyncze, w których nie ma żadnych wtrąceń ani innych powodów, aby zastosować jakikolwiek znak przestankowy, a z drugiej strony częstą praktyką jest opuszczanie przecinka, podczas gdy normy językowe nakazują jego użycie.

Powszechnie widać zatem ogromną niekonsekwencję w stosowaniu przecinków we współczesnej polszczyźnie pisanej, która wynika zapewne z ogólnodostępności Internetu i korzystania z wiadomości SMS, maili oraz komunikatorów internetowych jako podstawowej formy korespondencji. Wszak rozmawiając na Facebooku lub pisząc SMS, z reguły pomijamy przecinki i inne znaki przestankowe, bo tak jest po prostu szybciej, praktycznej i wygodniej. O ile łatwo zrozumieć tego typu przyzwyczajenia, o tyle niestety trzeba mieć świadomość, że siłą rzeczy przenikają one do naszego codziennego języka i być może niedługo staną się normą.

Błędy gramatyczne

Drugą grupą błędów gramatycznych są błędy ortograficzne, a wśród nich błędy fleksyjne, które polegają na nieodpowiedniej odmianie wyrazów lub użyciu ich w nieprawidłowej formie. Jako przykład można przywołać takie potknięcia językowa jak napisanie łabądź zamiast łabędź; epopea zamiast epopeja; gałęź zamiast gałąź czy mysza zamiast mysz. W powyższych przykładach mamy do czynienia z wyborem niewłaściwej postaci mianownika liczby pojedynczej. Podobnie rzecz się ma w pisaniu i mówieniu jakiś zamiast jakichś, jak w zdaniu: Widziałem jakiś ludzi zamiast Widziałem jakichś ludzi. Tutaj zaimek w mianowniku liczby pojedynczej pojawia się w miejscu dopełniacza tego zaimka w liczbie mnogiej. Równie rozpowszechnionym błędem jest wybór nieodpowiedniej końcówki fleksyjnej w dopełniaczu. Widać go wyrażeniach typu jak uczyć się od mistrzy zamiast od mistrzów; nie zna zwyczai zamiast zwyczajów bądź też nie rozpoznaje styli zamiast stylów.

Do błędów fleksyjnych zalicza się także wybór nieodpowiedniego przypadku. W tego typu usterkach językowych z reguły zamiast mianownika pojawia się dopełniacz, o czym świadczą przykłady nadepnąłem kwiatka, podczas gdy poprawnie jest kwiatek albo założyć buta, kiedy należy mówić założyć but. Wiele problemów sprawia także nadrzędnik w liczbie mnogiej w przypadku rzeczowników, które przyjmują końcówkę mi, gdyż zamiast niej często stosuje się błędnie końcówkę ami. Wśród przykładów można wymienić takie odmiany jak liściami zamiast liśćmi; kościami zamiast kośćmi; niciami zamiast nićmi czy pieniądzami zamiast pieniędzmi. Do karygodnych, ale niestety często spotykanych błędów fleksyjnych należy dodać mówienie wziąść zamiast wziąć lub na dworzu zamiast na dworze.

Błędy składniowe

Do błędów gramatycznych zaliczają się błędy składniowe, polegające na nieprawidłowym ukształtowaniu struktury i budowy zdania, w efekcie czego jest ono niewłaściwie lub w ogóle nie zrozumiałe. Typowe błędy składniowe to naruszenie związku zgody i rządu oraz nieodpowiedni szyk. Do przykładów błędów naruszających związek zgody można zaliczyć zdanie Prezydent Zdanowska zarządził kontrolę, podczas gdy prawidłowo powinno być Prezydent Zdanowska zarządziła kontrolę. W tym przypadku informacje o płci połączono ze słowem prezydent, a nie z nazwiskiem Zdanowska, w efekcie czego nie wiadomo, czy prezydentem to kobieta, czy mężczyzna.

Zła relacja pomiędzy przydawką a rzeczownikiem może natomiast prowadzić do błędów typu Podmiot liryczny urzekła harmonia między dniem a nocą panującymi w mieście, co sugeruje, że w mieście panują dzień i noc, a nie harmonia między nimi. Prostszym przykładem błędu składniowego jest zdanie Jako bohaterów wiersza widzi samego siebie, podczas gdy logika nakazuje, aby zdanie to brzmiało Jako bohatera wiersza widzi samego siebie.

Błędy leksykalne

O wiele częściej spotykanym rodzajem błędów gramatycznych są błędy leksykalne, objawiające się poprzez użycie określonego słowa, terminu lub wyrażenia w nieprawidłowym znaczeniu. Na ich podstawie można dojść do wniosku, że ten, kto je popełnia, nie do końca wie, co znaczą wyrazy, których używa. Bardzo rozpowszechnionym błędem leksykalnym jest mówienie bynajmniej zamiast przynajmniej. Podobne brzmienie tych słów skutkuje, że wiele osób używa ich zamiennie, co jest jednak dużym błędem, ponieważ ich znaczenie jest kompletnie różne.

Identycznie sytuacja wygląda z wyrazem oportunista, który błędnie stosuje się na zdefiniowanie człowieka opierającemu się czemuś lub komuś, podczas gdy oportunista to ktoś, nie posiada stałych zasad moralnych i dostosowuje się do okoliczności. Do błędów składniowych zalicza się także nieprawidłowe stosowanie zasad słowotwórczych, w efekcie czego powstają błędne wyrazy typu psycholożka, ministerka czy premierka, jak również niewłaściwie formy związków frazeologicznych, co skutkuje takimi błędami jak czas przecieka między palcami zamiast czas przecieka przez palce czy odnieść porażkę zamiast ponieść porażkę.

Specyficznym rodzajem błędów gramatycznych są pleonazmy, potocznie określane masłem maślanym. Pleonazmy to dwuczłonowe wyrażenia, w których pierwszy człon jest powieleniem treści drugiego, tylko że za pomocą innych słów. Aby łatwiej wyobrazić sobie, czym są pleonazmy, warto podać wcale nierzadko używane w mowie polskiej przykłady: cofać się do tyłu, kontynuować dalej, tylko i wyłącznie, w dniu dzisiejszym albo fakt autentyczny.

Błędy w mowie

Dotychczas skupiałem się przede wszystkim na języku pisanym, toteż uważam, że warto choć na chwilę pochylić się nad błędami w mowie. Polegają one na błędnej artykulacji głosek, widocznej, kiedy na końcu wyrazu mówi się twarde om zamiast dźwięcznego ą lub gdy trz zamienia się na cz, jak w wyrazach czeba zamiast trzeba albo czy zamiast trzy. Błędna wymowa może polegać również na złym sylabizowaniu, np. kiedy mówi się E-u-ro-pa, podczas gdy poprawnie jest Eu-ro-pa albo d-żem zamiast dżem¬. Zdarza się pomijanie głosek, jak w wyrazie gupi zamiast głupi albo dodawanie liter, jak w imieniu Hendryk zamiast Henryk, a także nieprawidłowe akcentowanie. Jednak dużo bardziej rzuca się w oczy, kiedy ktoś mówi włanczać lub wyłanczać, gdy chce włączyć lub wyłączyć jakieś urządzenie.

Podsumowanie

Błędy językowe są zjawiskiem powszechnym we współczesnej polszczyźnie i jestem przekonany, że w mniejszym lub większym stopniu, rzadziej częściej, ale popełnia je każdy z nas. należy jednak mieć świadomość, istnieją błędy ewidentne, które rzucają się oczy, jak mniej rażące, na tyle upowszechniły, nie zwraca uwagi, np. mówienie tą zamiast tę, czyli podaj tą książkę zamiast poprawnie – tę książkę. Mnogość i złożoność często spotykanych w języku polskim błędów wskazuje, że bardzo trudną i dostępną dla niewielu sztuką jest jego opanowanie w stopniu doskonałym. W stopniu dostatecznym powinien jednak znać go każdy Polak, lecz niestety obawiam się, że rzeczywistość nie pokrywa się z moimi nadziejami.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1. Powszechne błędy językowe, dostęp online: http://pl.wikipedia.org/wiki/Pomoc:Powszechne_b%C5%82%C4%99dy_j%C4%99zykowe, 20.03.2014.

II Literatura przedmiotu:
1. Kochański Witold, O dobrej i złej polszczyźnie, Warszawa, Wiedza Powszechna, 1989, ISBN 8321406076, s. 10-11,
2. Błąd językowy, Malczewski Jan, W: Słownik szkolny. Nauka o języku, Warszawa, PIW, 1990, ISBN 8366512547,
3. Norma językowa, błąd językowy, W: Encyklopedia wiedzy o języku polskim, red.
Stanisław Urbańczyk, Wrocław, Ossolineum, 1978, s. 32-35, 218-219,
4. Nowak Franciszek, Szkolna klasyfikacja błędów językowych, Polonistyka, 1995, nr 8, s. 517-523.

Ramowy plan wypowiedzi:

1. Określenie problemu: Charakterystyka i kategoryzacja najczęściej popełnianych błędów językowych.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Błędy ortograficzne: pisownia małą lub wielką literą, nieprawidłowe łączenie wyrazów lub ich rozdzielanie, złe końcówki, interpunkcja.
b) Błędy gramatyczne: fleksyjne, składniowe, leksykalne, pleonazmy.
c) Błędy wymowy: artykulacja, sylabizowanie, akcentowanie, głoskowanie.

3. Wnioski:
a) Błędy językowe są zjawiskiem powszechnym we współczesnej polszczyźnie.
b) Istnieją błędy ewidentne, które rzucają się w oczy, jak i mniej rażące, które na tyle się upowszechniły, że nie zwraca się na nie uwagi.
c) Mnogość i złożoność często spotykanych w języku polskim błędów wskazuje na jego trudność.