Obraz życia na wsi w XIX – „Janko Muzykant”

Pierwszym utworem, do którego chciałbym się odnieść, jest nowela „Janko Muzykant” napisana przez Henryka Sienkiewicza. Opowiada ona historię chłopca urodzonego w biednej rodzinie, dla którego całym życiem była muzyka. Dziesięcioletni Janko jest mizernym, chudym i wątłym młodzieńcem, którego życie nie rozpieszczało. Pojawiały się nawet dni, kiedy nie miał co zjeść ani w co się ubrać. Jego największa miłość to muzyka; można nawet pokusić się o stwierdzenie, iż patrząc na świat, widzi nuty.

Kiedy wychodzi na dwór, delektuje się wszystkimi dźwiękami, jakie go otaczają, począwszy od śpiewu ptaków, skończywszy na szumie drzew. Muzyka staje dla chłopca odskocznią od szarej codzienności, która nie raz przynosi mu ból i rozczarowanie. Tytułowy bohater noweli Sienkiewicza nie raz jest szykanowany z powodu swojej pasji, lecz nawet te prześladowania nie zmieniają jego hierarchii wartości, gdzie muzyka zawsze stoi na pierwszym miejscu. Rzeczywistość przedstawiana przez autora jest szara, odrzucająca i nie daje wiary w lepsze jutro. Drastyczny dowód potwierdzający tę tezę stanowi postać samego Janka, dla którego talent okazuje się zgubą przynoszącą śmierć.

Obraz rzeczywistości zmienia się, gdy tytułowy bohater słyszy muzykę, gdyż w tym momencie zapomina o wszystkich troskach i problemach, jakie go dotykają. Dzięki nutom jego świat staje się pełen kolorów i radości, a muzyka daje mu ukojenie i zapomnienie. Istotnym elementem utworu jest narracja prowadzona z perspektywy trzeciej osoby i skupiająca się głównie na tytułowym bohaterze, podkreślając jego wielki talent i niezwykłą wrażliwość. W „Janku Muzykancie” skrzypce nabierają wręcz nadprzyrodzonej mocy i są „czarodziejskim” instrumentem. Warto również zwrócić uwagę na niemal żywą przyrodę, dostosowującą się do psychiki dziecka.

Wszystko to składa się na obraz wyjątkowego chłopca, który postrzegał świat poprzez muzykę, lecz niestety to właśnie ona okazała się powodem jego śmierci. Portret dziecka w noweli Sienkiewicza został więc ukazany w sposób tragiczny, co jest związane z założeniami epokowymi. Za pomocą dramatycznego losu Janka Sienkiewicz chciał bowiem zwrócić uwagę na trudne warunki życiowe, jakie mają dzieci na terenach wiejskich, oraz na fakt, że ich talent nie zostaje wykorzystany, a one same są traktowane w sposób skandaliczny. Portret dziecka w „Janku Muzykancie” wpisuje się więc w społeczne zaangażowanie twórców pozytywistycznych.