Motyw i rola pamiętnika w „Lalce”

Kolejnym dziełem, do którego chciałbym się odwołać, jest „Lalka”. Jeden z bohaterów to Ignacy Rzecki, piszący Pamiętnik Starego Subiekta. Ów pamiętnik pojawia się w dziewięciu rozdziałach powieści i pisany jest w pierwszej liczbie osoby pojedynczej, dzięki czemu zyskuje na wiarygodności i stanowi subiektywny zapis odczuć, spostrzeżeń i opinii Ignacego Rzeckiego, których z różnych przyczyn nie jest on w stanie wyrazić niewerbalnie.

Autor porusza w nim wydarzenia dziejące się w „Lalce” w czasie rzeczywistym, takie jak proces o lalkę wytoczony Helenie Stawskiej przez baronową Krzeszowską, konflikt baronowej ze studentami czy praca u Minclów. Za jego sprawą czytelnik dowiaduje się np., jakie zdanie ma Ignacy Rzecki na temat Niemców i co sądzi Helenie Stawskiej. Pamiętnik Starego Subiekta odnosi się również do historii i polityki, nad którą często dywaguje autor, podejmując tematy powstania, walk na Węgrzech, pomocy ze strony Napoleona, wychowania patriotycznego czy ówczesnej sytuacji politycznej.

Nade wszystko pamiętnik podejmuje jednak temat osoby Stanisława Wokulskiego, która jest jego głównym bohaterem. Ignacy Rzecki wielokrotnie pisze o jego postawie, decyzjach życiowych i skomplikowanej osobowości. Stary subiekt bardzo mocno troszczy i martwi się o swojego przyjaciela, czemu daje wyraz właśnie w pamiętniku, dywagując nad jego kondycją psychiczną, wyjazdem do Paryża, samotnością, miłością do Izabeli, karierą kupiecką i naukową oraz wieloma innymi aspektami związanymi z życiem Stanisława.

Z Pamiętnika Starego Subiekta wyłania się obraz Ignacego Rzeckiego jako idealisty wiążącego nadzieje polityczne z Napoleonem, patrioty gotowego do walki o Polskę i przejmującego się jej losem, szczerego, serdecznego, wiernego i lojalnego przyjaciela, który mocno troszczy się o Stanisława Wokulskiego i jednocześnie nieco nietypowego dziwaka niepasującego do otaczającej go rzeczywistości.

Pamiętnik Starego Subiekta przedstawia Ignacego Rzeckiego jako zagubionego i odróżniającego się od społeczeństwa romantyka-idealistę dbającego o wyższe wartości kosztem rzeczy materialnych, które nie miały dla niego większego znaczenia. Ponadto należy zaznaczyć, że za pomocą pamiętnika Bolesław Prus rozszerza tematykę powieści o wątki historyczne i polityczne oraz obrazuje przemiany obyczajowo-społeczne w ówczesnej Polsce.