Zapożyczenia językowe – przykłądy, rodzaje, zastosowanie, funkcje

Zapożyczenie językowe to wyrazy, terminy i zwroty istniejące w danym języku, które mają swoje źródła w językach obcych. Większość z nich traktujemy na co dzień jako integralną część naszej mowy i często nawet bez większej świadomości posługujemy się tego typu konstrukcjami. Są one oczywiście wynikiem przenikania się kultur na różnym etapie naszego tysiącletniego istnienia, w trakcie którego jako Polacy mieliśmy silny kontakt z dużą ilością obcych narodów.

I tak np. w czasie zaborów język polski mocno się zgermanizował, aby obecnie garściami czerpać z języka angielskiego pod wpływem wszechobecnego Internetu, telewizji i najnowszych technologii. W trakcie dzisiejszego wystąpienia chciałbym dokładniej przeanalizować ten temat i na podstawie zgromadzonego przez siebie materiału scharakteryzować zapożyczenia we współczesnym języku polskim i omówić ich funkcje.

Rodzaje zapożyczeń językowych

Rozważania rozpocznę od skategoryzowania zapożyczeń pod względem ich przedmiotu. Taki podział klasyfikuje zapożyczenia na sztuczne, fonetyczne, semantyczne, właściwe i strukturalne, czyli kalki językowe. Każdą z niniejszych grup opiszę i przedstawia przykłady pasujących do niej zapożyczeń z pochodzących z różnych języków.

Zapożyczenia sztuczne

Pierwsza kategoria, czyli zapożyczenia sztuczne, charakteryzują się tym, że są jednym wyrazem składającym się z dwóch wyrazów pochodzenia obcego. Przykładem zapożyczenia sztucznego funkcjonującego we współczesnej polszczyźnie jest słowo telewizja. Powstało ono jako złożenie dwóch wyrazów z greki i łaciny: tele, czyli daleko i visio, czyli widzenie. Podobnie jest w przypadku słowa telefon, które jest wyłącznie greckim złożeniem dwóch wyrazów: wspomnianego tele i phone, czyli dźwięk.

Zapożyczenia fonetyczne

Kolejna kategoria to zapożyczenia fonetyczne, które cechują się tym, że mają identyczną wymowę jak w języku rodzimym, a ich pisownia jest polska i bazuje na regułach języka polskiego. Wśród tego typu zapożyczeń można wymienić pochodzące z języka angielskiego słowa interfejs, keczup, dżins czy gadżet.

Zapożyczenia semantyczne

Zapożyczeniami semantycznymi nazywa się natomiast takie słowa wywodzące się z języków obcych, które choć w identycznej formie istniały już wcześniej w języku polskim, to ich pojawienie się zmieniło ich pierwotne znaczenie. Choć definicja może wydawać się nieco zagmatwana, to na podstawie przykładów dużo łatwiej można zrozumieć, czym są w istocie zapożyczenia semantyczne. W tym kontekście można wymieć termin myszka odnoszący się do urządzenia komputerowego i wywodzący się z angielskiego mouse, podczas gdy jeszcze do niedawna nikt nie wiązał myszy z czymś innym niż małym gryzoniem. Również wyraz dokładnie jako przysłówek używany zamiast „oczywiście” „w rzeczy samej” czy „tak jest” ma swoje źródła w angielskim exactly.

Zapożyczenia właściwe

Z kolei zapożyczenia właściwe to typy wyrazów, które przeniknęły na tyle mocno z żywego języka do polskiej mowy, że zostały do niej zaadaptowane przy zachowaniu pierwotnego znaczenia i nadaniu polskich reguł zapisu. Zapożyczenia właściwe są bogatą i obszerną grupą terminów, a wśród nich można wymienić słowa butik, dumping, embargo, werbunek, wagon, komputer czy kolumna. Zapożyczenia właściwie mocno przypominają zapożyczenia sztuczne, jednak różnica pomiędzy nimi polega na tym, że zapożyczenia właściwie to wyrazy pochodzące z języka żywego i na co dzień używane w mowie, zaś sztuczne bazują na języku martwym i powszechnie niewykorzystywanym.

Zapożyczenia strukturalne (kalki językowe)

Jako ostatnie przeanalizuję zapożyczenia strukturalne, potocznie określane również kalkami językowymi. Tworzy się je poprzez dosłowne przetłumaczenie wyrazu pochodzącego z języka obcego i wprowadzenie go do polskiej mowy, aby tym samym stworzyć nowy termin funkcjonujący w jej obrębie. Zapożyczenia strukturalne dzieli się na słowotwórcze i frazeologiczne; słowotwórcze są tłumaczeniem pojedynczych słów, a frazeologiczne – całych zwrotów. Wśród przykładów zapożyczeń strukturalnych można wymienić słowa przedstawienie pochodzące od niemieckiego Vorstellung, nastolatek z angielskiego teenager czy mapa drogowa z angielskiego road map rozumiana jako plan działania czy dalekosiężna strategia. Jeśli chodzi o zapożyczenia frazeologiczne, to są nimi taki zwroty jak być w posiadaniu pochodzące od niemieckiego im Besitz sein czy wydaje się być mające źródła w angielskim seems to be.

Przykłady zapożyczeń językowych

Skategoryzowanie i opisanie poszczególnych rodzajów zapożyczeń nie daje całościowego obrazu ich funkcjonowania we współczesnej polszczyźnie. Aby go uzyskać, należy sięgnąć po przykłady z życia codziennego, które bardzo dobrze pokazują, jak mocno zapożyczenia z języków obcych zadomowiły się w naszej mowie. Bodaj najwyraźniejszym przykładem tego jest slang młodzieżowy, gdzie aż roi się od różnego rodzaju wyrazów mających swoje źródła w językach, szczególnie w język angielskim.

Kiedy młodzież udaje się na tańce, można usłyszeć z ich ust, iż idzie na dżamprę lub party, na którym z pewnością czeka ich sporo funu. Każda dziewczyna bierze swojego boya i idzie z nim na dancing, jednak zanim to zrobi, musi nałożyć na siebie make-up. W trakcie dżampry wielu mężczyzn próbuje natomiast wylookać jakąś ładną kobietę, aby następnie zabrać ją na drinka.W tym przypadku funkcją zapożyczeń jest wobec tego zintegrowanie grupy społecznej, tutaj grupy rówieśniczej. Wykorzystanie angielskich zapożyczeń tworzy bowiem slang młodzieżowy, którego używanie świadczy o przynależności do owej grupy.

Z oczywistych względów zapożyczenia z angielskiego pojawiają się w dużej liczbie również w nowomowie komputerowej, która operuje takimi wyrażeniami pochodzącymi z języka angielskiego jak bit, dekoder, interfejs, bot czy CD-ROM. Konieczność zastosowania anglicyzmów w tym przypadku wynika z faktu, iż polski język nie posiada ekonomicznych i łatwo przyswajalnych odpowiedników słów opisujących jakże nowoczesną rzeczywistość komputerów i Internetu.

Podobnie rzecz się ma z motoryzacją, gdzie wiele zwrotów ma swoje źródła w języku angielskim. W tym kontekście wystarczy wymienić wyrażenia typu tunning, kabriolet, trolejbus, skuter, kombi czy driffting. Wszystkie one funkcjonują na co dzień we współczesnej mowie i precyzyjnie określają świat samochodów.

Również w słownictwie odnoszącym się do mody zapożyczenia z języka angielskiego funkcjonują na porządku dziennym. Wszak duża część z nas nosi na nogach jeansy, w lecie kobiety zakładają na plażach bikini, a niektóre nawet decydują się na opalanie toples, aby uzyskać lepszy efekt. W języku modowym równie popularne są zapożyczenia wywodzące się z francuskiego – wszak to Francja jest stolicą mowy. W tym kontekście można wymienić słowa fryzjer, butik, peruka czy parasol, które na stałe zadomowiły się naszej mowie.

Wyrazy pochodzenia obcego bardzo często pojawiają się w odniesieniu do kulinariów i jedzenia. Szczególną rolę odgrywają tu słowa włoskojęzyczne, czyli tzw. italianizmy lub inaczej – makaronizmy. Wszak pizza, spaghetti, szpinak, ravioli, mascarpone, tiramisu czy kalafior pochodzą właśnie z włoskiego. Coraz bardziej popularne w polskim słownictwie stają się zapożyczenia angielskie odnoszące się do kwestii kulinarnych, gdyż coraz częściej spożywamy hamburgery z keczupem, jemy czipsy lub pijemy oranżadę, a czasem nawet whisky.

Interesującą dziedziną, w obrębie której bardzo wyraźnie widać wpływ języka angielskiego na nasze słownictwo, są nazwy stanowisk pracy. Ostatnimi czasy bardzo popularnym stało się bowiem określanie ich za pomocą terminów wywodzących się wprost z angielskiego, szczególnie jeśli mowa o stanowiskach w dużych firmach i wielkich korporacjach. Zamiast dyrektora generalnego używa się skrótu CEO, czyli z angielskiego Chief Executive Officer, zaś w miejsce dyrektora artystycznego pojawia się nazwa art director. Z kolei stanowisko twórcy stron internetowych zastępuje się webdesignerem, a specjalistę do spraw kontaktów z klientami – account managerem. Czemu służą takie zabiegi, skoro chodzi tylko o nazewnictwo, a praca jest taka sama niezależnie od tego, czy nazwana po polsku, czy po angielsku? Moim zdaniem wykorzystanie zapożyczeń z języka angielskiego ma zwiększyć prestiż danego stanowiska, zbudować nowoczesny wizerunek firmy i przekonać potencjalnych pracowników, że warto złożyć swoją aplikację. Czy jednak niezbędny jest do tego język angielski?

Choć niewiele osób zdaje sobie z tego sprawę, we współczesnym języku polskim istnieje grupa zapożyczeń wywodzących się z czeskiego. Wynika to z uwarunkowań historycznych, ponieważ w efekcie najazdów mongolskich Polskę nawiązaliśmy bliskie i długotrwałe relacje polityczne oraz militarne z Czechami, co znalazło swoje odzwierciedlenie w rodzimym języku. Z tego okresu wywodzą się bowiem takie słowa jak hojny, błahy, harce czy hrabia, które mają wyraźnie czeskie konotacje. W każdym z tych wyrazów daje się wyczuć charakterystyczne dla języka czeskiego twarde „h”, które świadczy o polsko-czeskim dialogu z okresu od XI do XVI wieku.

Z kolei w czasie, gdy Tatarzy w dużej liczbie osiedlili się na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego, czyli pod koniec XIV wieku, w języku polskim pojawiły się zapożyczenie pochodzące z mowy arabskiej, czyli tzw. arabizmy. Najpopularniejsze z nich to: szariat, alkohol, szejk, meczet, bazar czy dżihad, którymi posługujemy się do dziś.

Germanizacja postępująca w XIX wieku po rozbiorach dokonanych przez Prusy, Austrię i Rosję sprawiła natomiast, że szczególnie na obszarach, gdzie rządzili wówczas Niemcy, czyli w zachodniej, południowej i północno-wschodniej części kraju ludzie posługują się zapożyczeniami z języka niemieckiego, które przeniknęły także do mowy ogólnopolskiej. Jako dowód na potwierdzenie tej tezy można przywołać takie słowa jak kanclerz, locha, mistrz, dach, weksel czy plac.

Podsumowanie

Przeprowadzona dziś przeze mnie analiza daje do zrozumienia, że we współczesnym języku polskim zapożyczenia zadomowiły się na stałe i są jego integralną częścią świadczącą o zmianach historycznych, kulturowych i społecznych, które odbywały się i ciągle odbywają się w naszym kraju. Poprzez ciągłe kontakty z innymi kulturami, za sprawą najazdów obcych państw i pod wpływem postępu technologicznego współczesny język polski bogaty jest w różnego rodzaju zapożyczenia pochodzące z wielu języków – angielskiego, włoskiego, francuskiego, niemieckiego, arabskiego, greckiego, łacińskiego, a nawet czeskiego.

Bez cienia wątpliwości można stwierdzić, że zapożyczenia odzwierciedlają żywotność języka i wpływ czynników zewnętrznych na jego kształt. Ich funkcją jest natomiast wzbogacanie polskiej mowy o nowe, nieistniejące wcześnie wyrazy, które opisują szybko zmieniającą się rzeczywistość, a także urozmaicenie języka, którym posługujemy się na co dzień i wprowadzanie do niego synonimów pochodzących z języków obcych.