Praca organiczna i praca u podstaw w Siłaczce i Nad Niemnem

Praca u podstaw związana jest z edukowaniem i pomaganiem najniższym warstwom społecznym, które wówczas nie miały szans na przystosowanie się do szybko zmieniającej się, kapitalistycznej rzeczywistości. Z kolei idea pracy organicznej polega na wspólnym i aktywnym działaniu wszystkich warstw społecznych na rzecz budowania narodowego dobrobytu oraz silnej i bogatej pod względem ekonomicznym ojczyzny. Hasła pracy organicznej i pracy u podstaw zrodziły się w wieku XIX, a ich obecność w literaturze zintensyfikowała się w drugiej połowie tego okresu. Szczególnie często odnosili się do niej polscy pisarze i co symptomatyczne – nie tylko pozytywistyczni, ale również młodopolscy. Podczas dzisiejszego wystąpienia zamierzam dokładniej omówić to zagadnienie i na podstawie analizy wybranych utworów zaprezentować i porównać sposoby realizacji haseł pracy organicznej i pracy u podstaw.

Nad Niemnem – praca organiczna

Pierwszym utworem, do którego chciałbym się odwołać, jest „Nad Niemnem”. Jego autorka, czyli Eliza Orzeszkowa, to jedna z najważniejszych przedstawicielek pozytywizmu, czyli epoki wywyższającej ideały pracy organicznej i pracy u podstaw. Nic więc dziwnego, że w „Nad Niemnem” bardzo wyraźnie zaznaczono ten kierunek, pokazując jego praktyczne zastosowanie. Powieść Orzeszkowej prezentuje przekrój polskiego społeczeństwa w odniesieniu do powstania styczniowego, a bardzo ważnym elementem jest praca.

Zacznijmy od pracy organicznej, czyli od wspólnego działania poszczególnych warstw społecznych na rzecz ojczyzny. W powieści większość bohaterów wykonuje jakieś obowiązki, nawet jeśli są to postaci wysoko postawione i majętne, jak chociażby panna Domuntówna, która pracuje na polu razem ze swoimi najemnikami. Wielu bohaterów uznaje pracę za patriotyczną powinność wobec narodu, o czym świadczy chociażby postawa Benedykta Korczyńskiego, odrzucającego z tego powodu propozycję sprzedaży swojego majątku. W „Nad Niemnem” poprzez pracę buduje się bowiem wspólną, silną ojczyznę, jednak przykładają się do tego tylko niektóre warstwy społeczne. Na rzecz pracy organicznej najbardziej angażuje się szlachta zaściankowa, dlatego bohaterowie, którzy się do niej zaliczają, są ukazani jako postaci pozytywne.

Z kolei arystokraci i ziemianie zostali zaprezentowani negatywnie, gdyż nie realizują postulatu pracy organicznej. Pracę organiczną stara się wdrożyć przede wszystkim Witold Korczyński poprzez dążenie do porozumienia i pełnej zgody pomiędzy gospodarzem a chłopami, tak aby wspólnie i aktywnie działać na rzecz ojczyzny. Inni pozytywni bohaterowie również przyczyniają się do realizacji tego pozytywistycznego hasła, ponieważ są świadomi, że pieczołowite wykonywanie swoich obowiązków buduje silną i nowoczesną ojczyznę. W „Nad Niemnem” widoczny jest również motyw pracy u podstaw, w którym po raz kolejny prym wiedzie Witold Korczyński, co doskonale widać w momencie, gdy naucza chłopów i stara się omówić budowę maszyn rolniczych. Witold jest głodny nauki i przekazuje ją innym ludziom, podobnie jak Andrzejowa ucząca czytać wiejskie dzieci. Ponadto należy zauważyć, że w rodzinie Korczyńskich postawiono na edukację najmłodszego pokolenia, co również należy uznać za element realizujący hasło pracy u podstaw.

Podsumowując, hasła pracy u podstaw i pracy organicznej w „Nad Niemnem” zostały zaprezentowane w kontekście patriotyzmu i walki o wolność, a bohaterowie, którzy je realizują, to postaci pozytywne w przeciwieństwie do negatywnych bohaterów wyrażających obojętność wobec pracy.

Siłaczka – praca u podstaw

Kolejnym utworem, do którego chciałbym się odnieść podczas dzisiejszej prezentacji, jest „Siłaczka”, również napisana przez Stefana Żeromskiego. Ta pozytywistyczna nowela ukazuje losy Stanisławy Bozowskiej, będącej tytułową siłaczką. Jest to młoda idealistka wierząca w ideę pracy u podstaw i marząca o studiach medycznych. Niestety brak środków na podjęcie nauki uniemożliwia jej rozpoczęcie, dlatego decyduje się na podjęcie pracy na wsi.

Najpierw pełni funkcji korepetytorki, a potem jako nauczycielka chce realizować pozytywistyczny program naprawy społeczeństwa poprzez edukację najniższych warstw społecznych, czyli chłopów i biedoty. Ambitnie przyswaja wiedzę, aby móc przekazać ją swoim uczniom, którzy traktują ją z szacunkiem i darzą dużą sympatią, mimo tego, że często nie rozumieją jej nauczania. Co więcej, Stanisława edukuje dzieci za darmo, nie żądając żadnej zapłaty, gdyż pomaganie biednym uznaje za swój obowiązek. Odrzuca więc własne szczęście związane z wygodą finansową, uważając, że pieniądze, jakie udałoby się jej zarobić, można lepiej spożytkować z myślą o społeczeństwie.

Z uwagi na znikome środki do życia Bozowska mieszka w małym, zimnym i wilgotnym pokoiku, pośród innych pokoi i często nie dojada. Z determinacją się uczy i pisze nawet podręcznik Fizyka dla ludu, mający w prosty sposób przekazywać informacje z zakresu przedmiotów ścisłych. W ogromnym stopniu poświęca się dla wiejskiej biedoty, zapominając o własnym szczęściu i zdrowiu, przez co mocno na nim podupada. Choć ma zaledwie kilkanaście lat, to wygląda o wiele starzej ze względu na niedożywienie i wycieńczenie organizmu.

Brak środków do w miarę normalnego funkcjonowania nie przeszkadza jej jednak w przygarnięciu pod swój dach biednej kobiety, co świadczy o jej altruizmie, wrażliwości na krzywdę społeczną i chęci niesienia pomocy. Z myślą o tych celach rezygnuje nawet z małżeństwa z Pawłem Obareckim, którego uważa konformistę. Ostatecznie z powodu tyfusu, jaki ją dopadł ze względu na okrutne warunki, w których żyła, Stanisława umiera. Widać więc, że Bozowska w imię idei pracy u podstaw poświęca nie tylko osobiste szczęście związane z miłością, możliwością zarabiania pieniędzy i zrobieniem kariery, ale również własne życie.

Heroiczna i bezkompromisowa postawa Stanisławy sprawia, że nie osiąga ona osobistego szczęścia, lecz mimo to można ją uznać za zwyciężczynię w sensie moralnym, w przeciwieństwie do konformisty Obarckiego, który nie miał tyle siły i determinacji co Bozowska. Postać tytułowej Siłaczka ma za zadanie ukazać problemy społeczne, jakie w czasach Żeromskiego dotykały społeczeństwo.

Za pomocą „Siłaczki” autor zwraca uwagę na brak edukacji wśród najniższych warstw społecznych oraz biedotę, jaka je dotykała. Sposób realizacji hasła pracy u podstaw jest w tym dziele bardzo podobny do „Ludzi bezdomnych”, ponieważ również bazuje na indywidualnych i pełnych poświęcenia dążeniach pojedynczej jednostki, która bezinteresownie i z wielkim zaangażowanie niesie pomoc i naucza najniższe warstwy społeczne.