Stworzenie świata mitologii, Biblii, literaturze i sztuce

Ludzie od początków cywilizacji nieprzerwanie zastanawiają się, jak powstał świat. Zagadnieniem tym zajmują się naukowcy, kapłani wszystkich religii, jak również prości ludzie. Pytania dotyczące początku świata nurtują nie tylko filozofów, ale także artystów. Wizja narodzin cywilizacji to także częsty motyw, do którego odwołuje się film, malarstwo i literatura. Świadczą o tym choćby takie dzieła jak „2001: Odyseja Kosmiczna” Stanley’a Kubricka, fresk Michała Anioła w Kaplicy Sykstyńskiej czy biblijny obraz stworzenia świata.

Mitologia

Pierwsze opisy powstania świata możemy odnaleźć już w mitologii. Jan Parandowski w swoim dziele, zatytułowanym nomen omen „Mitologia”, w rozdziale „Narodziny świata” przedstawia wizję powstania świata ukształtowaną pod wpływem Greckich wierzeń. Opierały się one na poglądzie, że najpierw był Chaos, który można porównywać z bezwładną otchłanią, złożoną z ziemi, wody, ognia i powietrza. Z niej wyłoniło się dwoje możnych bogów – Uranos – patron nieba – i Gaja – wszechwładna ziemi. Z ich związku w późniejszym czasie powstała duża liczba potężnych bóstw, z których wiele walczyło ze sobą. Każde z nich było odpowiedzialne za poszczególną część świata. Zatem na przykład Posejdon był władcą mórz, Helios sprawował pieczę nad słońcem, a Selena była boginią księżyca.

Tak więc powstanie świata przedstawione przez mitologie było ściśle powiązane z rodzeniem się kolejnych bóstw. Starożytni Grecy, przekazując sobie mity dotyczące początku wszystkiego, nie zapominali także o ludziach. Jako ojca ludzkiej rasy uznaje się w mitologii Prometeusza, który nie tylko ulepił z gliny naszych pierwszych przodków, ale także dał im ogień i umiejętność posługiwania się nim, dzięki czemu, jako ludzie, mogliśmy przetrwać i rozwijać swoją cywilizację. Podsumowując, mitologia, przedstawiając swoje wyobrażenie na temat stworzenia świata, kładzie nacisk na fakt, iż wyłonił się on z Chaosu i powstawał razem z narodzinami różnego rodzaju bogów, z których każdy był odpowiedzialny za poszczególną część świata.

Biblia – Księga Rodzaju

Wizja powstania świata jest zawarta również w świętej księdze chrześcijan, czyli w Biblii. Księga Rodzaju dokładnie opisuje dzieło stworzenia skwapliwie dokonane przez Boga. Stwórca na początku wykreował światłość, dzięki czemu oddzielił dzień od nocy. Potem przyszedł czas na powstanie nieba, zaś po nim lądu i roślin. Czwartego dnia Bóg stworzył gwiazdy, księżyc i Słońce, po czym zabrał się za wykreowanie zwierząt wodnych i latających. Ostatni dzień pracy przyniósł stworzenie zwierząt lądowych i człowieka. Siódmy dzień Stwórca poświęcił na odpoczynek.

Bóg przedstawiony w biblijnej wizji stworzenia świata jest wszechwładny i wszechmocny, czego dowodem może być fakt, iż jedno Jego słowo wystarczy do tego, aby powołać do życia poszczególne części świata. Ponadto jest niezwykle dobry i mądry, ponieważ każde stworzone przez Niego dzieło ma swój cel i funkcje. Wszystko razem daje obraz idealnej rzeczywistości, przyjaznej i życiodajnej dla człowieka. Ludzi, jak wspomniałem wcześniej, Bóg stworzył szóstego dnia. Najpierw powołał do życia Adama, a z jego żebra ulepił kobietę – Ewę – i dał im możliwość władania wszystkim, czego dokonał. Dał ludziom także wolną wolę, z której mogą bez ograniczeń korzystać po dzisiaj.

Obraz stworzenia świata w Biblii podkreśla przede wszystkim nadrzędną rolę Boga. Jest to zatem wizja monoteistyczna w przeciwieństwie do politeistycznej, jaka została ukazana w mitologii. Biblia ponadto podkreśla doskonałość Boskiego stworzenia, jego dobroć, mądrość oraz fakt, że stworzył On świat w ciągu sześciu dni, dając nim władać ludziom, których obdarzył wolną wolą. Niestety ci, jak wiemy, nie wykorzystali jej najlepiej.

Modlitwa Pana Cogito

Podobną wymowę ma wiersz Zbigniewa Herberta zatytułowany „Modlitwa Pana Cogito”. Podmiot liryczny wyraża dozgonną wdzięczność za wszystkie dary, które Bóg ofiarował człowiekowi w procesie stworzenia świata. Podkreśla również różnorodność rzeczywistości wykreowanej przez Stwórcę. Osoba mówiąca poznała ją dzięki licznym podróżom odbytym w przeciągu swojego życia. Podmiot liryczny uważa ponadto, że to dzięki Bogu my, jako ludzie, możemy cieszyć niesamowitą odmiennością świata, którą dał nam Stwórca. Z tego powodu powinni być mu dozgonnie wdzięczni.

Oprócz przyrody i rzeczy materialnych Bóg przyczynił się także do powstania człowieka, uczuć, mądrości i dobroci, dlatego każdy z nas powinien przyjmować Jego wolę z pokorą, ponieważ tylko dzięki temu mamy możliwość pełnego poznania woli boskiej. „Modlitwa Pana Cogito”, tak jak Biblia, przedstawia Boga jako miłosiernego, łaskawego i mądrego Stwórcę, dzięki któremu podmiot liryczny może cieszyć wszystkim, co go otacza. Wymowa wiersza Herberta jest zatem dziękczynna i chwalebna.

Przypowieść – K.K. Baczyński

„Przypowieść” Krzysztofa Kamila Baczyńskiego jest impresjonistyczną, pełną zadumy i metafor perspektywą powstania świata. Baczyński nawiązuje w niej do biblijnej wizji stworzenia zawartej w Księdze Rodzaju, niemniej jednak poeta przedstawia własną perspektywę na tę sprawę. „Przypowieść” przedstawia zarówno powstanie wszystkiego, co ziemskie, jak i stworzenie człowieka. Jak wspomniałem, Baczyński, opisując kreowanie rzeczywistości, posługuje się impresjonizmem. Z tego względu wydaje się, jakby proces powstawania świata był podobnym zadaniem do tego, jakie ma przed sobą malarz, tworzący swój najlepszy obraz.

Kolor i światło odgrywają ogromną rolę w wizji powstania świata zaprezentowanej w „Przypowieści”. Feeria barw oraz gra świateł i cieni uplastyczniają perspektywę Baczyńskiego. Podejście do tematu zmienia się w momencie, gdy autor przechodzi do stworzenia człowieka, ponieważ przyjemny i żywy obraz zmienia wówczas się w srogą i złowrogą wizję. Przyjemne kolory, które towarzyszyły powstaniu tego, co ziemskie, przy okazji tworzenia człowieka zmieniają się w nieprzyjemne i odpychające barwy. Baczyński chce w ten sposób podkreślić, że świat to nie tylko piękno, harmonia i idealny ład, ale także wrogość, nienawiść i konflikty wywołane przede wszystkim przez człowieka.

Wpływ na taką wizję autora miała z pewnością wojną, której osobiście doświadczył. Mówiąc o stworzeniu świata w „Przypowieści”, warto także zaznaczyć rolę Boga. Jest ona bowiem mniejsza niż ta prezentowana przez Księgę Rodzaju, do której odwołuje się Baczyński, gdyż Stwórca został przedstawiony jako niemy i mniej wszechwładny, niż ma to miejsce w Biblii. Przygląda się biernie procesowi tworzenia, zbytnio w niego nie ingerując. Tak więc „Przypowieść” jest charakterystyczną, impresjonistyczną wizją kreacji świata, podzieloną na dwie części, z których pierwsza mówi o powstaniu tego, co ziemskie, a druga o stworzeniu człowieka. W przeciwieństwie do „Modlitwy Pana Cogito” prezentuje bardziej pesymistyczne podejście do tematu, umniejszające rolę Stwórcy i sugerujące samoistne powstawanie rzeczywistości, któremu Bóg się tylko przygląda.

Fresk w Kaplicy Sykstyńskiej

Wykonany przez Michała Anioła fresk w Kaplicy Sykstyńskiej przedstawia motyw powstania świata zgodnie z wizją znajdującą się w Biblii, począwszy od oddzielenia przez Boga światła od ciemności, poprzez wykreowanie słońca i księżyca, skończywszy na powołaniu do życia pierwszych ludzi. Najbardziej popularnym elementem fresku jest „Stworzenie Adama”, dlatego na nim się skupię. Po prawej stronie dzieła znajduje się odziany w białą szatę, siwowłosy Bóg z długą brodą niesiony poprzez zastęp aniołów. Jego wzrok jest skierowany w stronę tytułowego Adama, w kierunku którego Stwórca wyciąga palec wskazujący.

Druga postać znajdująca się na fresku, czyli również trzymany przez aniołów nagi Adam o sylwetce smukłej przypominającej antycznych wojowników, wyciąga ku Bogu lewą rękę, a jego chłodny wzrok oraz niezachwiana postawa wskazują na pewność siebie. Z uwagi na fakt, że Adam został umieszczony na niemal równorzędnej pozycji co Bóg, a jego sylwetkę można określić jako idealną, da się wysnuć wniosek, że zaprezentowana przez Michała Anioła renesansowa wizja powstania człowieka stawia go prawie na równi ze Stwórcą. Na podstawie postaci Adama można stwierdzić, że człowiek w odrodzeniu został stworzony przez Boga na Jego własne podobieństwo i łączy w sobie spokój, pewność siebie, wolność oraz współgrającą ze sobą harmonię ducha i ciała.

Podsumowanie

Wizja stworzenia świata jest obecna w literaturze od samego jej początku. Charakterystyczne jest, że w procesie powstania rzeczywistości bardzo duży udział ma Bóg, o czym świadczy nie tylko wspomniana przed momentem Biblia, ale również takie dzieła jak „Modlitwa Pana Cogito” czy fresk Michała Anioła. Warto również podkreślić, że wykreowany świat jest często idealny i harmonijny, co ponownie potwierdzają wymienione wyżej powyżej utwory. Jedynym wyjątkiem od tej zasady jest dzieło Baczyńskiego – „Przypowieść”.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1) Baczyński Krzysztof Kamil, Przypowieść, [w:] Liryki najpiękniejsze, Toruń, Algo, 2003, ISBN 8389683059,
2) Herbert Zbigniew, Modlitwa Pana Cogito, [w:] Wybór wierszy, Warszawa, Znak, 2002, ISBN 8319028710,
3) Parandowski Jan, Narodziny świata, [w:] Mitologa. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Warszawa, Puls, 2007, ISBN 0907587852,
4) Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Poznań, Pallotinum, 1989, Stary Testament, Księga Rodzaju 1,1- 2,25, ISBN 8322803893.

II Literatura przedmiotu:
1) Farent Tadeusz, Czego chcesz od nas Panie, [w:] Fraszki, pieśni, treny Jana Kochanowskiego, Warszawa, Biblios, 1999, ISBN 8386581662,
2) Lementowicz Urszula, Modlitwa Pana Cogito, [w:] Poezje Zbigniewa Herberta, Warszawa, Biblios, 2005, ISBN 9788386581627,
3) Nowicka Irena, Przypowieść, [w:] Poezje Baczyńskiego, Warszawa, Biblios, 2004, ISBN 9788386581412,
4) Polańczyk Danuta, Narodziny świata, [w:] Mitologia Jana Parandowskiego, Warszawa, Biblios, 2001, ISBN 9788386581672.

Ramowy plan wypowiedzi

1. Teza: Ze względu na trudności z jednoznacznym określeniem genezy rzeczywistości stworzenie świata jest motywem często opisywanym przez literaturę.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Mitologia: świat wyłoniony z chaosu; powstawanie świata wraz z narodzinami bogów; Uranos – niebo, Gaja – ziemia – pierwsi bogowie, którzy zapoczątkowali stworzenie świata.
b) Biblia: tworzenie świata przez Boga w przeciągu sześciu dni; piękny, idealny i dobry świat; człowiek jako kontynuator boskiego dzieła.
c) Modlitwa Pana Cogito: piękny i różnorodny świat stworzony przez dobrego i miłosiernego Boga.
d) Przypowieść: impresjonistyczna wizja stworzenia świata i człowieka; samoistne powstanie świata z Bogiem przyglądającym się stworzeniu; stworzenie człowieka bez udziału Boga.

3. Wnioski:
a) Wizja stworzenia świata jest przedstawiana w literaturze od samego jej początku.
b) W powstaniu świata bardzo duży udział ma Bóg („Biblia”, „Modlitwa Pana Cogito”, fresk w Kaplicy Sykstyńskiej).
c) Stworzony świat z reguły jest piękny i idealnie skonstruowany („Biblia”, „Modlitwa Pana Cogito”).