Femme fatale, kobieta-demon w literaturze, filmie i malarstwie

Kobieta z całą pewnością należy do najbardziej inspirujących istot dla wszelkiego rodzaju artystów. Bez względu na epokę czy kierunek artystyczny postaci kobiece bardzo często pojawiają się na łamach literatury, filmu i malarstwa. Jeden z najczęściej występujących w sztuce portretów kobiety dotyczy femme fatale, czyli tzw. kobiet-demonów.

Tego typu postaci określa się jako te przedstawicielki płci pięknej, które przyczyniają się do klęski, nieszczęścia, zguby i rozczarowania mężczyzny. Ich oddziaływanie na mężczyzn jest więc wielce negatywne i nierzadko niszczy ich życie, co pokazują literatura, malarstwo, film i sztuka.

Biblia – Salome

Jako kobietę fatalną można określić biblijną Salome – córkę Heroda III i Herodiady. Jej postać jest postrzegana przede wszystkim poprzez pryzmat śmierci Jana Chrzciciela, do której w wydatni sposób się przyczyniła. Mianowicie potrafiła tak oczarować władcę Galilei i Perei – Heroda – że ten skazał na śmierć Jana Chrzciciela pod pretekstem obrazy, jaką Jan miał wyrazić wobec małżeństwa władcy z własną bratową.

Aby usidlić Heroda, Salome zatańczyła dla niego swój zjawiskowy taniec, dzięki czemu władca przyrzekł, że zrobi dla niej, co tylko zechce. Jako że jej matka chciała śmierci, a nawet głowy Jana Chrzciciela, Salome zażądała właśnie tego w zamian za taniec i otrzymała jego głowę przyniesioną na tacy. Do dziś Salome stanowi symbol nieczystego erotyzmu i podstępnej kobiecości, a także uosabia najbardziej złowrogą i okrutną postać kobiety fatalnej.

Jest to typowa femme fatala, która dla własnych, niecnych celów wykorzystuje swój wdzięk i za jego pomocą je osiąga. Wykazuje się sprytem, podstępem i wielkim okrucieństwem, a uczucia nie mają dla niej żadnego znaczenia. Salome działa z premedytacją i chłodną kalkulacją, nie zważając na los św. Jana. Liczą się dla niej wyłącznie partykularne interesy, w których realizacji nie jest w stanie nic przeszkodzić.

Makbet

Jako femme fatale przedstawiona jest również Lady Makbet. William Szekspir ukazuje ją w swoim „Makbecie”, gdzie pełni rolę żony tytułowego bohatera. Początkowo ich małżeństwo wydaje się zgodne i szczęśliwe, lecz szybko okazuje się, że Lady Makbet to kobieta nad wyraz cyniczna, okrutna i jednocześnie zdeterminowana w dążeniu do celu, jakim jest osiągnięcie władzy. Kiedy Makbet wysyła do niej list z informacją, że wiedźmy przepowiedziały mu zostanie królem, bohaterka podstępnie planuje wykorzystanie męża tak, aby móc zasiąść na tronie. Lady Makbet uważa bowiem, że Makbet jest zbyt słaby psychicznie, aby samemu zdetronizować króla Dunkana i przejąć po nim schedę.

Tak więc świadomie podjudza męża, wzbudza w nim pragnienie władzy, podważa jego męskość i odwagę, a nawet szantażuje, aby spełniły się przepowiednie wiedźm. Bez najmniejszych oporów ani wyrzutów sumienia nakłania Makbeta do zabójstwa Dunkana, gdyż ważniejsze od małżeńskiej miłości okazuje się dla niej posiadanie władzy. Zuchwale podporządkowuje sobie męża i inicjuje jego mordercze działania, lecz robi to przede wszystkim dla siebie, ponieważ wydaje się jej, że jeśli zmanipuluje Makbeta i nakłoni go do zbrodni w celu przejęcia tronu, to tym samym de facto ona przejmie władzę.

Lady Makbet kieruje się wyłącznie żądzą władzy i podstępem, a jej postawa jest pozbawiona jakichkolwiek emocji i ludzkich odruchów w stosunku do męża. Okrutny spryt Lady Makbet polega na tym, że mimo iż to ona inicjuje zbrodnie, podważając męskość Makbeta, w istocie w nich nie uczestniczy. Można zatem stwierdzić, że w jej rękach główny bohater staje się marionetką i narzędziem, które wykorzystuje dla własnych korzyści, nie martwiąc się, jakie konsekwencje z tego wynikną. Widać to chociażby wówczas, gdy dopilnowuje wszystkich szczegółów związanych z morderstwem króla i próbuje usprawiedliwić dziwne zachowanie Makbeta w trakcie biesiady.

Jej działanie jest świadome, przemyślane i odbija się niekorzystnie na mężu, który z jej powodu przeistacza się z lojalnego i prawego rycerza w okrutnego mordercę. Podsumowując, Lady Makbet to nad wyraz okrutna, pozbawiona uczuć, cyniczna i żądna władzy kobieta, która sprowadza siebie mężczyznę na szlak zbrodni, manipuluje nim i w okrutny sposób wykorzystuje dla własnych korzyści.

Balladyna

W przypadku utworu Juliusza Słowackiego femme fatale to tytułowa bohaterka, która z wielkim okrucieństwem zabija i zdradza kolejnych swoich kochanków, aby zdobyć władze. Początkowo zdradza Grabca z księciem Kirkorem, bo wie, że dzięki temu ma szansę wyjść za mąż za władcę i zaznać królewskiego życia. Piękna Balladyna traktuje zatem Grabca instrumentalnie, jako przelotnego partnera do niezobowiązującego romansu, jednak kiedy w dalszym toku akcji zauważa, że znajduje się on w posiadaniu ofiarowanej mu przez Goplanę koronę Lecha, bez zawahania morduje go.

Jeśli chodzi o związek z Kirkorem, to nie zależy jej na samej miłości księcia, ale na przywilejach, jakie wiążą się z byciem królową. Szybko okazuje się, że nawet to jej nie wystarcza, dlatego kiedy Kirkor wyjeżdża na wojnę, zdradza go z Fon Konstrynem i opracowuje z nim podstępny plan pozbycia się prawowitego władcy oraz podzielenia się tronem. Balladyna spiskuje wobec tego przeciwko własnemu mężowi i ma w tym jeden cel – wyeliminowanie największego konkurenta do tronu, jakim jest Kirkor.

Jej ofiarą pada również kochanek Fon Kostryn, którego morduje, aby nie musieć z nikim dzielić się władzą. Widać więc, że Balladyna to okrutna, brutalna i bezwzględna femme fatale, niszcząca życie każdemu mężczyźnie gotowemu, aby jej zaufać i powierzyć jej uczucia. Tytułowa bohaterka utworu Słowackiego to jednoznacznie zła kobieta, wykorzystująca mężczyzn w sposób instrumentalny, czyli w celu poszerzania władzy, do momentu, aż nie posiądzie jej całkowicie.

Uczucia i emocje kochanków oraz męża nie mają dla Balladyny żadnego znaczenia, a ich śmierć nie robi na niej najmniejszego wrażenia. Mordowanie mężczyzn, z którymi jeszcze niedawno znajdowała się w objęciach, przychodzi jej z niebywałą łatwością, ponieważ wizja posiadania pełni władzy przysłania jej wszystko inne. Jej zbrodniczego postępowania nie da się w żadnym stopniu usprawiedliwić.

Lalka

„Lalka” przedstawia dzieje Stanisława Wokulskiego – fascynata nauki i kupca na zabój zakochanego w Izabeli Łęckiej. Arystokratyczne wychowanie pod kloszem i pod opieką ojca, który wmawiał jej, że jest kobietą idealną i bez żadnego wysiłku może mieć wszystko, co chce i każdego mężczyznę, którego zapragnie, sprawiło, że wyrosła na egoistkę. Nie istnieje dla niej coś takiego jak praca, a jej codzienność polega na bywaniu w towarzystwie i obracaniu się wśród równie powierzchownych osób jak ona sama.

Za sprawą wyjątkowej, zachwycającej urody Izabela staje się głównym celem Stanisława Wokulskiego, za wszelką cenę dążącego do zdobycia jej względów. Bohater nie zauważa jej próżności i małostkowości, które kryją się za oszałamiającym wdziękiem, dlatego Łęcka może wodzić go za nos i wykorzystywać do własnych celów. Jedyną zaletą, jaką posiada, jest wygląd, więc sprawnie posługuje się nim w kontaktach z mężczyznami.

Izabela to kobieta przeznaczona do bycia salonową lalką, toteż postrzega samą siebie jako księżniczkę, a świat jak zaczarowany ogród. Bawi się miłością Wokulskiego i choć jego osoba wcale jej nie interesuje z uwagi na fakt, iż jest zwykłym kupcem galanteryjnym, podstępnie flirtuje, manipuluje i ostatecznie zaręcza się z nim. Ostatecznie Wokulski odkrywa jej cynizm, kiedy podczas podróży po angielsku kokietuje Starskiego, nieświadoma, że Stanisław potrafi porozumiewać się w tym języku. Powyższa charakterystyka ukazuje Izabelę jako negatywną postać o wielu złych cechach osobowościowych, które z pewnością zasługują na krytykę i potępienie.

Małostkowość, próżność, wyrachowanie, miernota intelektualna i cynizm Łęckiej nie są jednak efektem tylko jej świadomego wyrachowania, ale przede wszystkim sposobu wychowania i faktu dorastania wśród arystokratów. Dla niej zachowanie salonowej lalki jest normalne, bo innego nie zna. Łęcka to wytwór i uosobienie wszystkich wad arystokratów. Poza tym czy fakt, że pomimo braku uczucia wiąże się z Wokulskim, rzeczywiście zasługuje na jednoznaczną krytykę?

Jako że Stanisław nie daje za wygraną, to w końcu ulega mu, widząc w tym szansę na uregulowanie spraw finansowych rodziny. Wszak również Wokulski zdobywa majątek za sprawą związku z Minclową, choć wcale nie darzy jej szczerym i głębokim uczuciem, ale w przeciwieństwie do Łęckiej nie jest za to oczerniany, tak jak to dzieje się z Izabelą w większości opracowań literackich. Nie znaczy to bynajmniej, że bronię Izabeli, bo jej postawa jest nie do obrony, jednak w moim mniemaniu jest ona o wiele bardziej złożoną i skomplikowaną postacią, niż sądzi większość osób analizujących jej zachowanie.

Wpisuje się to w realistyczne i pozytywistyczne założenia „Lalka”, gdyż Izabela to kobieta zepsuta przez swoją epokę, która nie pozwala jej na rozwój osobisty. Za pomocą jej postaci Prus zwraca uwagę na konieczność większego zaangażowania kobiet w procesy społeczne i gospodarcze. Zgodnie z duchem pozytywizmu krytykuje jej lenistwo i wyniosłość i pokazuje, jak negatywny wpływ na zachowanie człowieka ma brak pracy.

Z całą pewnością Łęcka to mimo wszystko symbol zepsucia moralnego arystokracji, jeden ze sposobów na krytykę tej warstwy społecznej i swoiste odzwierciadlenie romantycznej duszy Wokulskiego. Miłość do Izabeli określa go jako romantyka w sensie emocjonalnym i uczuciowym, co kontrastuje z jego typowo pozytywistycznymi cechami i składa się na portret bohatera z pogranicza dwóch skrajnie różnych epok.

Chłopi

Inny, tym razem młodopolski utwór przedstawiający femme fatale to „Chłopi” Władysława Reymonta. Jagna, bo o niej mowa, to dziewiętnastoletnia dziewczyna o niezwykłej urodzie, którą przewyższa wszystkie inne kobiety mieszkające w Lipcach i fascynuje nią większość mężczyzn. Jej strategia uwodzicielska bazuje przede wszystkim na wyglądzie, o który dba bardzo mocno. Lubuje się w ślicznych strojach ozdobionych kolorowymi chustami i koralach, a jej figura stanowi uosobienie zdrowia i młodości.

Cechy fizyczne upodabniają więc Jagnę do Izabeli, jednak w przeciwieństwie do niej bohatera „Chłopów” nie jest świadoma swoich walorów i nie wykorzystuje ich z premedytacją. Co prawda uwodzi mężczyzn, ale robi to instynktownie, a nie celowo, tak jak Łęcka. Wdając się w kolejne romanse, kieruje się wyłącznie emocjami oraz pociągiem fizycznym; tak jest wówczas, gdy zdradza Macieja Borynę z jego synem Antkiem, gdy oddaje się rozkoszom cielesnym u wójta i gdy zostaje oczarowana przez poetycką duszę Jasia. Uwodząc mężczyzn, Jagna nie myśli nad konsekwencjami swojego zachowania, gdyż bazuje na uczuciach oraz pożądaniu.

Nie jest w stanie na chłodno ocenić tego, co robi, bo targają nią zmysły, dlatego jej wizerunek jako kochanki jest bardzo kobiecy i niewinny. Nie ma w niej grzechu ani cynizmu, ponieważ romansując z mężczyznami z wioski, nie robi tego, aby osiągnąć partykularne cele, lecz aby zaspokoić swój instynkt. Łatwość, z jaką mężczyźni mogą ją wykorzystać, w konsekwencji okazuje się dla niej tragiczna, gdyż ostatecznie zostaje wyrzucona z wioski ze względu na fatalny wpływ, jaki ma na okolicznych chłopów. Jako piękna i pożądana przez mężczyzn kobieta Jagna ponosi więc porażkę i musi opuścić rodzinną wieś, co przypomina historię Łęckiej, która w zakończeniu „Lalki” wstępuje do zakonu.

Podsumowując, w „Chłopach” mamy do czynienia z wizerunkiem chłopskiej kochanki, która kieruje się w życiu emocjami i nieświadomie wykorzystuje własne piękno oraz kobiecość, aby flirtować z mężczyznami. Nie należy jej oceniać negatywnie, ponieważ nie przestrzega ona norm społecznych nie dlatego, żeby osiągnąć własne cele i oszukać innych ludzi. W Jagnie uczucia przewyższają racjonalne myślenie, co doprowadza do tego, że nieświadomie daje się podrywać kolejnym mężczyznom. Z uwagi na biologiczne uwarunkowania jej zachowania jej postać wpisuje się w naturalistyczną wymowę „Chłopów” jako młodopolską powieści o chłopach żyjących w ścisłej integracji z naturą.

Jagna staje się tu ofiarą swojej chłopskiej natury, tak jak Łęcka stała się ofiarą arystokratycznego wychowania. Wizerunek femme fatale w powieści Reymonta odpowiada kontekstowi epoki, w której płeć piękną przedstawiano w odniesieniu do fizyczności i cielesnej namiętności. Wszak w Młodej Polsce kobiety stały się namiętnymi kochankami ukazywanymi w odniesieniu do aktów erotyzmu i szukającymi spełnienia cielesnego, w co wpisuje się Jagna. Fakt, iż Jagna niszczy życie mężczyznom, upodabnia ją również do Lady Makbet i żony modnej, lecz one – tak jak Łęcka – robią to w sposób cyniczny i zaplanowany.

Ziemia obiecana

„Ziemia obiecana” Władysława Reymonta przedstawia dzieje trzech przyjaciół – Polaka Karola Borowieckiego, Niemca Maxa Bauma i Żyda Morysa Welta, którzy pod koniec XIX w. próbują zbić fortunę w prężnie rozwijającej się wówczas branży przemysłowej. Głównym bohaterem utworu jest Karol – ceniony fachowiec mogący zrobić karierę w wielu przedsiębiorstwach, który wraz z przyjaciółmi woli jednak zainwestować we własną fabrykę.

Mimo że Karol ma narzeczoną Annę, to zdradza ją z Żydówką Lucy Zuckerową, odgrywającą w „Ziemi obiecanej” rolę femme fatale. Lucy to żona bogatego i starego fabrykanta łódzkiego; można się domyślać, że nie wyszła za niego wyłącznie z miłości. Wszakże już pierwsza scena z jej udziałem, kiedy podczas spektaklu jawnie flirtuje z Karolem na oczach męża, a następnie wychodzi z głównym bohaterem na zewnątrz i wpada mu w objęcia, jest dowodem na jej niewierność. Lucy to kobieta pełna erotyzmu, która kusi Karola swoim powabem.

Zarówno w teatrze, jak i w trakcie późniejszej znajomości Karol nie może oprzeć się pożądaniu w stosunku do Lucy, dlatego potajemnie się z nią spotyka w parkach i odludnych miejscach, gdzie nikt ich nie widzi. Tam oddają się namiętności, bez ustanku się całują, przytulają i upajają swoją obecnością. W obecności Lucy Karol nie potrafi nad sobą zapanować, mimo że ma świadomość, iż ich romans jest niemoralny i nie ma prawa się powieźć.

Oboje spotykają się przede wszystkim po to, aby zaspokoić swoje żądze, choć u Lucy widoczne jest również szczere uczucie. Nie mogą bez siebie wytrzymać, a efektem ich romansu staje się dziecko. W efekcie Karol pogrąża się i przegrywa w życiu osobistym, bo nie jest szczęśliwy z Lucy, którą pragnie pod względem fizycznym, lecz nie kocha jej szczerze. W jego przypadku pożądanie góruje nad wiernością do żony, moralnością i rozsądkiem, co jest efektem uwodzicielskiej natury Lucy, kuszącej Karola tak bardzo, że aż całkowicie pochłania się w namiętności.

Co istotne, femme fatale z „Ziemi obiecanej” rujnuje również życie męża, który pogrąża się w smutku, kiedy dowiaduje się o jej zdradach i o tym, że to nie on jest ojcem nowonarodzonego dziecka, tylko kochanek żony – Karol. Wszystko to pozwala stwierdzić, że Lucy z „Ziemi obiecanej” to młodopolska femme fatale, czyli kobieta sprawdzająca mężczyzn na manowce za sprawą swojej namiętności i zniewalającego piękna. Należy jednak zauważyć, że nie jest to bohaterka negatywna i czarny charakter utworu; jej kusicielskie zachowanie, choć odważne, wydaje się mimo wszystko po prostu kobiece, a jej miłość do Karola w pełni szczera i prawdziwa.

Śnieg – Stanisław Przybyszewski

Dramat Stanisława Przybyszewskiego zatytułowany „Śnieg” opowiada historię pewnego małżeństwa – Bronki i Tadeusza – żyjącego pod jednym dachem wraz z bratem Tadeusza – Kazimierzem. Pewnego dnia na zaproszenie Bronki w odwiedziny do dworku szlacheckiego, gdzie mieszkają bohaterowie, przyjeżdża Ewa, która okazuje się dawną miłością Tadeusza. Ewa przebywa z małżeństwem przez długi czas, wprowadzając w ich życie niepokój i nieład. Tadeusz z Ewą szybko zaczynają filtrować i spędzać wspólnie wiele czasu, odsuwając od siebie zawiedzioną i upokorzoną Bronkę.

Wszakże trudno sobie wyobrazić, jak może się czuć Bronka, kiedy dowiaduje się, że pokój męża jest zaprojektowany identycznie jak Ewy, a na ścianie wisi jej portret. Ewa świadomie kusi Tadeusza i chce go mieć dla siebie, mimo że Bronka była jej znajomą, od której zresztą szybko się odwraca, aby odebrać jej męża. Ostatecznie Bronka w symboliczny sposób popełnia samobójstwo, chcąc dać Tadeuszowi wolność i nie ograniczać jego osobistych ambicji. Ewa niszczy wobec tego rodzinę swojej przyjaciółki i przyczynia się do jej samobójstwa.

W Tadeuszu rozbudza uczucie oraz tęsknotę za życiem wielkiego człowieka i niepokornego indywidualisty. W „Śniegu” kobieta nie kusi pięknem cielesnym, ale wizją dokonywania doniosłych czynów. Pobudza ukrywane pragnienia Tadeusza i staje się natchnieniem, dlatego jej ulega i daje się ponieść jej charyzmie. Sam mówi, że jednocześnie ją kocha i nienawidzi, bo wie, że sprowadza go na złą drogę. Jest zatem niszczycielska i zarazem inspirująca oraz kochana i znienawidzona. To ona odwodzi Tadeusza od codziennego, rodzinnego życia na rzecz spełnienia wielkich marzeń, prowadząc do tragedii rodzinnej, ale jest też muzą i namiętnością głównego bohatera.

Femme fatale z dramatu Stanisława Przybyszewskiego to kobieta o skomplikowanej i niejednoznacznej osobowości, wzbudzająca skrajne emocje i wykluczające się uczucia, wobec której nie sposób pozostać obojętnym i której trudno się oprzeć. Nie zmienia to jednak faktu, że Ewa niszczy życie rodzinne Tadeusza i pośrednio jest przyczyną śmierci zdradzonej przez męża Bronki.

Dies Irae

Ważną rolę w apokaliptycznej, pełnej impresjonistycznych obrazów ludzkiego upadku wizji zagłady cywilizacji człowieka ukazanej w „Dies Irae” odgrywa biblijna Ewa, zaprezentowana jako kobieta demoniczna symbolizująca zło. Jest to postać sprzymierzona z samym Szatanem, którego najpierw kusi swoim ciałem, aby następnie lubieżnie mu się oddać, podczas gdy ludzkość udaje się na Dzień Sądu i ulega zagładzie. Ewa zachowuje się w sposób odrażający, czerpiąc satysfakcję z katastrofy ogarniającej cały świat. Rozkoszuje się widokiem śmierci i z szyderczym uśmiechem, wręcz z rozkoszą przygląda się rozgrywającej się na jej oczach apokalipsie.

Ewa uosabia zdradę i nieczystość, jest postacią straszliwą, ohydną i wstrętną, która odpycha bezpruderyjnym zachowaniem. Wydaje się odrażająca, odpychająca, zwierzęca i jednoznacznie zła, co odróżniają ją od poprzednich bohaterek o nie tak jednowymiarowych wizerunkach. Tę nienasyconą pragnieniem, pałającą niszczycielską i zbrodniczą namiętnością kobietę należy interpretować jako metaforę zwycięstwa grzechu, upadku moralnego i pierwotnych instynktów nad światem. Jej niszczycielska siła prowadzi do katastrofy ludzkości, która z powodu zagubienia i przekraczania kolejnych granic w końcu upada, tak jak to przedstawia Kasprowicz w swoim słynnym hymnie „Dies Irae”.

Wielki Gatsby

Jedna z bohaterek powieści Francisca Scotta Fitzgeralda to piękna Daisy Buchanan – żona Toma Buchanana, a wcześniej kochanka tytułowego bohatera. Tytułowy Gatsby, aby ponownie po pięciu latach, kiedy został odrzucony dla bogatszego kandydata, zdobyć jej serce, postanawia wypracować majątek i zostać milionerem, bo wie, że przede wszystkim w ten sposób może jej zaimponować. Daisy jest bowiem kobietą próżną i zepsutą pod względem moralnym, gdyż jedyne, na czym jej zależy, to pieniądze i pozycja społeczna.

Gatsby skupia na niej całą swoją uwagę i jej osobie podporządkowuje decyzje oraz wybory życiowe, co kończy się dla niego tragedią. Wszak Daisy nie zależy na nim samym, ale na pieniądzach i otoczce milionera, którą wokół siebie wytworzył. Najlepszym dowodem potwierdzającym jej wizerunek jako femme fatale jest sytuacja, kiedy po przejechaniu pewnej kobiety pozwala Gatsby’emu wziąć na siebie winę. W efekcie w geście zemsty tytułowy bohater zostaje zastrzelony przez byłego męża ofiary. Tak więc mimo że Gatsby traktuje Daisy jak anioła na ziemi i jedyny cel życiowy, dla zdobycia którego gotów jest na wszystko, to ostatecznie owa znajomość staje się przyczyną jego tragedii.

Mimo że jest niewinny, to z powodu fatalnego zauroczenia ginie, bo gdyby nie wziął na siebie winy za przejechanie kobiety, mógłby dalej cieszyć się życiem. Znamiennym jest fakt, że Daisy nawet nie przychodzi na pogrzeb Gatsby’ego, choć wcześniej zarzekała się, że kocha go tak samo jak swojego męża – Toma. W istocie Daisy nie kocha żadnego z nich, a jej prawdziwa miłość to pieniądze i pozycja społeczna, dla których gotowa jest do zdrady. Jej wizerunek okazuje się zatem całkowicie negatywny, a ona sama niszczy życie zakochanego w niej na zabój mężczyźnie, co bez cienia wątpliwości pozwala ją określić jako femme fatale.

Meduza

Obrazem przedstawiającym kobietę demoniczną jest „Meduza” Józefa Mehoffera. Ta młodopolska kompozycja o wymownym tytule przedstawia ujęte z półprofilu popiersie dwudziestoparolatki będącej wyobrażeniem artysty o femme fatale – kobiecie równie pięknej, co niebezpiecznej. Jej wzrok nie jest skierowany w stronę widza, a jej duże, niebieskie i oszałamiające oczy spoglądają w bok. Modelka ubrana jest w zieloną suknię z cienkimi, złotymi paskami, na jej piersiach wisi duży naszyjnik, z uszu zwisają rzucające się w oczy, także zielone kolczyki, a w rudych włosach kłębią się wściekłe i syczące węże, z których jeden oplata jej szyję.

Pełne usta, jasna cera i przyciągające spojrzenie dopełniają jej wizerunku – z jednej strony pociągającego i ekscentrycznego, a z drugiej niebezpiecznego i podpowiadającego, że w kontaktach z tą kobietą trzeba być bardzo ostrożnym. Józef Mehoffer w doskonałych proporcjach łączy portret ponętnej i przykuwającej spojrzenia modelki z groźną damą, która może być dla mężczyzny prawdziwym niebezpieczeństwem. Duży wpływ na taki odbiór dzieła mają znajdujące się w jej włosach węże, wskazujące na niecne i nie do końca szczere plany kobiety.

Tato

Wyreżyserowany przez Macieja Ślesickiego dramat „Tato” przedstawia historię walki sądowej o dziecko, rozgrywającej się pomiędzy operatorem filmowym Michałem a jego niezrównoważoną matką Ewą, która wciela się w rolę femme fatale. Mianowicie dąży ona do zniszczenia męża, odebrania mu praw do opieki nad dzieckiem i uprzykrzenia mu życia tak bardzo, jak tylko się da. W tym celu dokonuje samookaleczenia, a następnie wybiega na klatkę, wołając, że mąż ją pobił, jak również ucieka z domu z córką i wnosi pozew o rozwód. Wykorzystuje fakt, że jest kobietą do przejęcia całkowitej kontroli nad córką.

Bezprawnie pokrzywdzony mężczyzna staje się tu niewinną ofiarą szalonej żony, która jest zdolna do wszystkiego, aby tylko go upokorzyć. Z tego względu w trakcie rozprawy sądowej niesprawiedliwie oskarża go o znęcanie się nad sobą i córką, w sposób kłamliwy i podstępny doprowadzając do rozłąki ojca z dzieckiem. Tymczasem sama nie chce wpuścić go do domu, barykaduje się przed nim z córką i szantażuje go.

Świadomie i z premedytacją dąży do zniszczenia życia męża, zaś córką manipuluje tak, aby nastawić ją przeciwko niemu. Ostatecznie z powodu swojego obłędu morduje adwokata głównego bohatera. W filmie „Tato” mamy zatem do czynienia z przerażającym i nieobliczalnym wizerunkiem femme fatale jako kobiety, która nad sobą nie panuje i w celu zniszczenia życia mężczyzny jest gotowa do sięgnięcia po wszelkie środki, włącznie ze zbrodnią.

Podsumowanie

Kobiety fatalne w literaturze, filmie i malarstwie kreowane są na dwa sposoby: jako okrutne zbrodniarki i morderczynie, które dla własnych celów i korzyści gotowe są do najbardziej makabrycznych zabójstw, co widać na przykładzie Lady Makbet, Balladyny i Salome lub jako kochanki flirtujące z mężczyznami i oplatające ich swoim wdziękiem, aby mniej lub bardziej świadomie bawić się ich uczuciem, czego dowodem są postaci Izabeli, Jagny, Lucy i Daisy.

Można więc stwierdzić, że Lady Makbet, Balladyna i Salome to kobiety, które wzbudzają znacznie bardziej negatywne odczucia niż Daisy, Jagna, Lucy i Izabela, choć także o nich nie da się powiedzieć niczego dobrego. W każdym razie z całą pewnością można stwierdzić, że są to bohaterki niszczące życie mężczyzn i mające na nich destrukcyjny wpływ, a czytelnik poznaje je właśnie w odniesieniu do relacji z mężczyznami. Udaje im się ich tak usidlić, że mogą ich wykorzystać dla własnych celów i z cynizmem oraz wyrachowaniem dążyć w ten sposób do osiągnięcia osobistych korzyści.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1. Fitzgerald Francis Scott, Wielki Gatsby, Poznań, Rebis, 2004, ISBN 8351101741,
2. Kasprowicz Jan, Dies irae, W: Wybór poezji, Kraków, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1973,
3. Mehoffer Józef, Meduza, Kraków, Muzeum Historyczne miasta Krakowa, 1904, olej na tekturze,
4. Pismo Święte Nowego i Starego Testamentu, Poznań, Pallotinum, 2012, Mt (14, 1-13), Mk (6, 17-29), ISBN 8320114788,
5. Prus Bolesław, Lalka, Warszawa, Czytelnik, 1970,
6. Przybyszewski Stanisław, Śnieg, Kraków, Universitas, 2002, ISBN 8370524761,
7. Reymont Władysław, Chłopi, Kraków, Greg, 2009, ISBN 8387441045,
8. Reymont Władysław, Ziemia obiecana, Kraków, Zielona Sowa, 2002, ISBN 8372204152,
9. Słowacki Juliusz, Balladyna, Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1982, ISBN 8306000412,
10. Szekspir William, Makbet, Łódź, Warszawa, Muza, 1990, ISBN 8385220987,
11. Ślesicki Maciej, Tato, Polska, Heritage Films, 1995.

II Literatura przedmiotu:
1. Femme fatale, [w:] Słownik motywów literackich, red.: Nosowska Dorota, Wydawnictwo Park, Bielsko-Biała 2004,
2. Osmoła Józef, Chłopi Władysława Reymonta, Lublin, Biblios, 2012, ISBN 9788386581009, s. 20,
3. Osmoła Józef, Lalka Bolesława Prusa, Lublin, Biblios, 2012, ISBN 9788386581207, s. 20,
4. Polańczyk Danuta, Balladyna Juliusza Słowackiego, Lublin, Biblios, 2006, ISBN 838658193X, s. 26-39.
5. Polańczyk Danuta, Makbet Williama Szekspira, Lublin, Biblios, 2011, ISBN 9788386581566, s. 21-24.

Ramowy plan wypowiedzi

1. Teza: Motyw femme fatale ukazuje postaci kobiet, które niszczą życie mężczyzn i są przyczyną ich zniewolenia bądź upadku.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
1. Salome – narzędzie Herodiady, wykorzystująca mroczną zmysłowość swojego tańca, aby poprzez uwiedzenie mężczyzny doprowadzić do śmierci św. Jana.
2. Lady Makbet – morderczyni, nie dokonująca sama mordu, lecz stosująca podstęp, aby spowodować upadek mężczyzny. Niszczy nie tylko jego, ale przede wszystkim sama siebie. Podstępem namawia Makbeta do zbrodni.
3. Balladyna – tytułowa bohaterka jako okrutna i bezwzględna femme fatale, która dla poszerzenia władzy zabija kolejnych mężczyzn.
4. Izabela i Jagna – ofiary czasów, konwenansów: uroda wykorzystywana jako narzędzie władzy nad mężczyzną. Konsekwencje takiego postępowania ponoszą głównie one same, gdyż Jagna z powodu negatywnego wpływu na mężczyzn zostaje wyrzucona z wioski, a Izabela nie odnajduje wybranka i ląduje w klasztorze.
5. Ziemia obiecana – Lucy jako piękna Żydówka, której Karol nie potrafi się oprzeć i w efekcie zdradza z nią żonę; kobieta, która rujnuje życie męża, zdradzając go z Karolem.
6. Śnieg: Ewa jako była miłość Tadeusza, którego decyduje się ponownie zdobyć, kusząc go spełnieniem ambicji i życiem wielkiego indywidualisty pomimo faktu, że posiada żonę.
7. Dies Irae: biblijna Ewa zaprezentowana jako lubieżna i bezpruderyjna kobieta oddająca się Szatanowi, która symbolizuje moralny i obyczajowy upadek ludzkości.
8. Meduza – równie piękna co groźna kobieta, której niebezpieczeństwo symbolizują kłębiące się we włosach węże.
9. Tato – niezrównoważona femme fatale, która z premedytacją i w okrutny sposób dąży do zniszczenia życia męża i odebrania mu praw do opieki nad dzieckiem.

3. Wnioski:
1. Kobiety demoniczne potrafią wykorzystać swoje umiejętności i wdzięki tak, aby mężczyznę przekonać do swoich racji, owinąć wokół palca i w rezultacie zniewolić lub doprowadzić do jego zguby.
2. Uroda i wychowanie potrafią być przekleństwem dla samej kobiety, która nie chce lub nie umie pokierować umiejętnie swoim losem.
3. Famme fatale, przez cale życie otoczone wianuszkiem wielbicieli, zazwyczaj stają się nieszczęśliwe i samotne.