Motyw wiosny w literaturze, sztuce i muzyce

Wiosna to pora roku, podczas której rośliny i zwierzęta zaczynają budzić się do życia, słońce świeci coraz mocniej, a dni są coraz dłuższe. Aura, jaką przynosi ten okres, optymistycznie nastraja do rzeczywistości i stanowi natchnienie do działania. Jest ona jednak inspiracją nie tylko dla zwykłych ludzi, lecz również dla artystów wszelkiej maści, począwszy od pisarzy, poprzez malarzy, skończywszy na muzykach. Ze względu na swoją uniwersalność wiosna może przybierać wiele znaczeń, często symbolicznych i niejednoznacznych.

Do Justyny. Tęskność na wiosnę

Przykładem dzieła odwołującego się do motywu wiosny jest wiersz autorstwa Franciszka Karpińskiego zatytułowany „Do Justyny. Tęskność na wiosnę”. Utwór jest uważany za jeden z najpiękniejszych liryków sentymentalnych, jaki kiedykolwiek wyszedł spod pióra polskiego pisarza. W „Do Justyny. Tęskność na wiosnę” mamy do czynienia z podmiotem lirycznym, który jest stęsknionym i pełnym goryczy kochankiem, kierującym swoje słowa do wymarzonej kobiety.

Rzeczywistość odbiera przez pryzmat uczuć – to one są dla niego esencją życia. Ważną rolę w wierszu odgrywa wiosna. Jak pokazuje mit o Demeter i Korze, ta pora roku przywołuje na myśl nadzieję, odrodzenie i dobry nastrój, lecz dla podmiotu lirycznego jest czymś zgoła odmiennym – okresem wyzwalający największy smutek i poczucie samotności i odrzucenia. Budzący się do życia krajobraz, kwitnące pęki drzew i zieleniąca się trawa skontrastowane są z uczuciem bólu i goryczy, które przeżywa osoba mówiąca w wierszu.

Wiosna służy zatem wyeksponowaniu żalu, jaki doświadcza pomiot liryczny – jest ona pogodnym tłem dla przeżywającego niezwykły smutek człowieka. To wszystko razem daje niezwykle piękny, sentymentalny i melancholijny obraz stworzony przez Karpińskiego z nieprawdopodobnym wyczuciem.

Pan Tadeusz

W „Panu Tadeuszu” wiosną odbywają się żywiołowe prace gospodarcze w dworku. Mickiewicz ukazał jednak tę porę roku nie tylko w kontekście rytmu natury, lecz również w ujęciu symbolicznym. Właśnie na okres wiosny autor przesunął pewne bardzo istotne wydarzenia historyczne. Jednym z nich jest wkroczenie armii Napoleona do Polski, które w rzeczywistości nastąpiło latem, lecz Mickiewicz przesunął je na wiosnę. Wiosna jest bowiem symbolem ożywienia i taką właśnie funkcję pełni w „Panu Tadeusz”. Jest to jednak ożywienie nie tylko natury, ale również — albo przede wszystkim — ożywienie narodu polskiego.

Na wiosnę Polacy mieli się odrodzić i ruszyć z pełną werwą do walki o swoją ojczyznę. Wiosna stanowi zatem symbol odrodzenia, możemy ją postrzegać jako coś, co zapowiada wolność, wyzwolenie i radość. Jest to budzenie się Polski do nowego życia w wolności, do którego w dużej mierze przyczynia się Napoleon — postać będąca nadzieją dla wielu mieszkańców Soplicowa. Jak więc widać, w „Panu Tadeuszu” mamy do czynienia nie tylko z dosłownym ujęciem tematu pór roku, ale również z symbolicznym, oznaczającym odrodzenie się Polski.

Serenada – Adam Asnyk

Podmiot liryczny wiersza „Serenada” zwraca się do swojej ukochanej, zachwycając się wiosną. Mówi o kwitnących kwiatach, przyrodzie budzącej się do życia, promykach słońca na błękitnym niebie, lekkim wietrzyku pieszczącym ludzkie ciało, śpiewającym słowiku i wielu innych rzeczach, które wywołują entuzjazm. Wiosna wzmaga w podmiocie lirycznym miłość i sprawia, że czuje się on pełen życia. Dzięki tej porze roku patrzy na świat z optymizmem i obdarza ukochaną jeszcze większym uczuciem niż dotychczas.

W wierszu „Serenada” wiosna jawi się zatem jako ogromna siła mogąca wlać w ludzkie serce miłość, nadzieję, entuzjazm i optymizm. Taki wpływ na człowieka ma budząca się do życia przyroda, która wywołuje w podmiocie lirycznym szczery zachwyt. Kolorowe, rozkwitające rośliny i śpiewające ptaki sprawiają, że w podmiocie lirycznym pojawia się pogoda ducha i niezwykła chęć do życia. W „Serenadzie” wiosny jest zatem przedstawiony w zupełnie odmienny sposób od tego, jak zaprezentował ją Karpiński. U Asnyka ta pora roku wzmaga szczęścia i miłość, natomiast u Karpińskiego jest przyczyną smutku. Pewne jest natomiast to, że w obu tych wierszach wiosna symbolizuje nowe życie.

Chłopi

Reymont w swoim znanym, nagrodzonym literacką Nagrodą Nobla dziele przedstawia czytelnikowi obraz codziennego życia we wsi Lipce, opisując hierarchię społeczną i stosunki między mieszkańcami. Oprócz tego bardzo istotną rolę w utworze odgrywa natura, a mianowicie pory roku, którym podporządkowane jest życie chłopów. To one wyznaczają rytm życia i pracy, która zaczyna się jesienią, kiedy to gospodarz sieje, a kończy się latem w czasie zbiorów. Natura i pory roku determinują życie mieszkańców Lipiec.

Gdyby lato było bardzo zimne i deszczowe, ziemia nie wyżywiłaby chłopów i ich rodzin, co mogłoby skończyć się dla nich tragicznie. W powieści Reymonta pory roku oraz cała przyroda wpływa praktycznie na wszystkie aspekty życia ludzkiego, począwszy od pracy, poprzez stosunki społeczne, skończywszy na religijności. Ziemia i jej owoce, zależne od pór roku i aury, determinuje bowiem pozycję w grupie i nierzadko jest także czczona przez mieszkańców. Bardzo ważna jest zatem wiosna, podczas której w Lipcach trwają intensywne prace w gospodarstwach.

Wiosna oznacza początek nowego rytmu – przyroda budzi się do życia i zaczyna dawać owoce mogące zapewnić wyżywienie mieszkańcom osady. Natura staje się piękna, malownicza i harmonijna. Jej bogactwem zachwycają się mieszkańcy, którzy upajają się widokiem zielono-żółtych roślin i pełnych życia zwierząt. Liczne i sugestywne opisy przyrody wprowadzają czytelnika w podniosły i melancholijny nastrój, jaki przynosi ze sobą wiosna. Z tą porą roku związane są również Święta Wielkanocne, do których mieszkańcy są bardzo przywiązani.

Wiosna. (Dytyramb) – Julian Tuwim

Julian Tuwim w swoim wierszu nawiązuje do dytyrambu, czyli pieśni śpiewanej na cześć greckiego boga Dionizosa. Ma to związek z antycznym obyczajem Dionizji, czyli orgii organizowanych na cześć patrona wina. Sytuacja liryczna przedstawia ulicę miasta, na które wraz z nadejściem wiosny wychodzi tłum ludzi. Tuwim przyrównuje ich zachowania do zwierząt, ponieważ kierują się oni wyłącznie biologicznymi instynktami. Autor w brutalny i wulgarny sposób opisuje orgię mające na celu spłodzenie kolejnego potomstwa.

Zbliżenia fizyczne są ukazane w oderwaniu od jakichkolwiek emocji czy uczuć — liczą się wyłącznie instynkty seksualne zmuszające tłum do kopulowania ze sobą. Wszystko to jest w pewnym sensie spowodowane przez wiosnę. To ona wzbudza w ludziach chęć do życia i stanowi symbol wolności oraz płodności. Wiosna wywołuje w tłumie pierwotne instynkty i jest jedną z najważniejszych przyczyn ich zezwierzęcenia. Widać więc, że u Tuwima jej znaczenie i symbolika są bardzo mocno przekoloryzowane.

Zamiast wzbudzać w ludziach naturalną radość i chęć do życia, sprawia, że poddają się oni najprostszym instynktom i zachowują się jak nieokiełznane zwierzęta, którym zależy tylko i wyłącznie na fizycznych uciechach. Poprzez takie odwołanie się do tematu wiosny Tuwim chciał pokazać moralną zapaść ludzi żyjących w mieście. Sytuacja liryczna dzieje się bowiem właśnie w tym miejscu, które zostaje napiętnowane przez poetę. Sama pora roku nie jest jednak ukazana w negatywnym świetle, lecz reakcja tłumu na jej nadejście już tak. W ten sposób Tuwim daje nam do zrozumienia, jak postrzega ludzi z dużych ośrodków miejskich.

Wiosna – Jacek Malczewski

Jednym z obrazów odwołujących się do motywu wiosny jest „Wiosna” Jacka Malczewskiego. Na pierwszym planie widać uśmiechniętą kobietę ubraną w zwiewną suknię, która trzyma w dłoniach ptaka. Za nią znajduje się wiejski krajobraz – na bliższym planie znajdują się domy, a za nimi pola, rzeka i góry. Wiejski widoki są typowo wiosenne – drzewa są zielone, płomienie słońca oświetlają dachy domów, a błękit płynącej rzeki dodaje uroki obrazowi.

Dzieło Malczewskiego zostało namalowane w jasnych, pastelowych kolorach, co sprawia, że jest ono pełne życia. Najpewniej właśnie taki był cel autora, który chciał ukazać wiosnę jako porę roku wywołującą w ludziach radość, co przekazał za pomocą uśmiechniętej kobiety. Równie pozytywnie wiosna wpływa na przyrodę i wieś, sprawiając, że krajobraz jest piękniejszy i pełen życia. Wiosna jest tu zachwycającą i pozytywnie nastrajającą porą roku, którą autor uwiecznia na swoim płótnie.

Pioseneczka wiosenna – Skaldowie

„Pioseneczka wiosenna” Skaldów ukazuje wiosnę wywołującą radość i szczęście. Wiosna oznacza budząca się do życia przyrodę, która sprawia, że człowiek czuje się młodszy. Kwitną nie tylko bzy, ale również podmiot liryczny stwierdza, że kwitnie wraz z nimi. Białe chmury na błękitnym niebie przypominają owce, a ciepły wiatr daje poczucie ukojenia. Pod wpływem optymistycznego nastroju wywołanego przez wiosnę nawet wiszący na ścianie portret dziadka ożył i sam wyszedł na spacer. Tak więc „Pioseneczka wiosenna” w wykonaniu Skaldów po raz kolejny prezentuje motyw wiosny w sposób entuzjastyczny i radosny. Wykonawcy traktują tę porę roku jako czynnik pobudzający do życia i wywołujący w ludziach euforię oraz chęć do życia. W parze z tym idzie radosny i energiczny podkład muzyczny.

Podsumowanie

Motyw wiosny jest najczęściej ujmowany w sposób optymistyczny. Wiosna wywołuje w ludziach szczęście, sprawia, że przyroda budzi się do życia i wlewa w serca nadzieję oraz uniesienie. Właśnie z tego powodu ów motyw jest tak uniwersalny – wiosnę można bowiem traktować nie tylko w sposób dosłowny, ale przede wszystkim symboliczny, ukazując jej zbawienny wpływ na samopoczucie człowieka.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1. Asnyk Adam, Serednada, W: Wiersze Asnyka, Warszawa, Sara, 2001, ISBN 8344019281,
2. Karpiński Franciszek, Do Justyny. Tęskność na wiosnę, W: Wybór wierszy, Universitas, Kraków, 2001, ISBN 8324200967, s. 12,
3. Malczewski Jacek, Wiosna, Warszawa, Muzeum Narodowe, 1910, olej na płótnie,
4. Mickiewicz Adam, Pan Tadeusz. Kraków: Zielona Sowa, 2005, ISBN: 8373895744,
5. Reymont Władysław, Chłopi tom I, Wrocław, Siedmioróg, 2003, ISBN 8371628749,
6. Skaldowie, Piosneczka wiosenna¸ W: Skaldowie, Polskie Piosenki, 1967,
7. Tuwim Julian, Wiosna (dytyramb). W: Witold Bobiński, Anna Janus-Sitarz, Bogusław Kołcz: Barwy epok kultura i literatura 3. Warszawa: WSiP, 2007, ISBN: 9788302089152. s. 119-121.

II Literatura przedmiotu:
1. Balbus Stanisław, Pory roku: Chłopi, W: Lektury obowiązkowe: szkice, eseje, felietony na temat lektur szkolnych, red. Balbus Stanisław i Maciąg Włodzimierz, Wrocław, Ossolineum, 1976, s. 273-279,
2. Marzec Anna, Chłopi Reymonta, czyli poezja pór roku, Język Polski w Szkole Średniej, 1996/1997, nr 2, s. 60-65,
3. Polańczyk Danuta, Mitologia Jana Parandowskiego, Lublin, Biblios, 2011, ISBN 9788386581672, s. 27.

Ramowy plan wypowiedzi

1. Teza: Wiosna to pora roku, która ze względu na swoją specyfikę i uniwersalność jest tematem często poruszanym przez artystów.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) „Do Justyny. Tęskność na wiosnę”: wiosna jako czynnik wywołujący smutek, samotność i odrzucenie.
b) „Pan Tadeusz”: pory roku jako wyznacznik prac na dworku; wiosna ukazana w sposób symboliczny, jako czynnik pobudzający Polaków do walki o niepodległość.
c) „Serenada”: wiosna jako czynnik wywołujący szczęście, radość i wzmagający miłość w podmiocie lirycznym.
d) „Chłopi” Stanisława Reymonta: wiosna jako pora roku, podczas której przyroda budzi się do życia, ziemia zaczyna dawać owoce, a ludzie pracują na roli, aby przez kolejne pory roku mieć wyżywienie.
e) „Wiosna. (Dytyramb)”: wiosna jako czynnik wywołujący w ludziach zwierzęce żądze.,
f) „Wiosna”: wiosna jako czynnik wywołujący uśmiech na ustach i upiększający wiejski krajobraz.
g) „Pioseneczka wiosenna”: wiosna, która wywołuje entuzjazm, chęć do życia, radość i optymistyczne spojrzenie na świat.

3. Wnioski:
a) Motyw wiosny ukazywany jest zarówno w sposób dosłowny, jak i symboliczny oraz metaforyczny.
b) Wiosna jest najczęściej przedstawiana jako pora roku, podczas której przyroda pięknieje i budzi się do życia, a ludzie są szczęśliwi i optymistycznie nastawieni do rzeczywistości.
c) Motyw wiosny ukazywany jest w sposób optymistyczny.