Bohater romantyczny – portret, cechy, charakterystyka, przykłady

Romantyzm to epoka datowana na pierwszą połowę XIX wieku, która narodziła się jako wyraz dezaprobaty wobec skostniałych i bezuczuciowych reguł funkcjonujących w czasie Oświecenia. Romantycy sprzeciwili się supremacji poznania rozumowego i naukowego nad emocjami oraz intuicją, które miały dla nich, jeśli nie co najmniej takie samo, to nawet większe znaczenie. Dowodzą tego sylwetki młodzieńczych bohaterów wywodzących się z tej epoki, czyli postaci z zaangażowaniem realizujących w swoim życiu wyższe wartości oraz ideały. Jakie to wartości i ideały? Jak można scharakteryzować romantycznych młodzieńców? Jakie są ich portrety i wizerunki? Na te oraz inne pytania związane z młodymi postaciami epoki romantyzmu zamierzam odpowiedzieć w trakcie prezentacji, posługując się w tym celu wybranymi przykładami dzieł.

Giaur jako bohater romantyczny

Pierwszym omówionym przeze mnie dziełem będzie „Giaur” Byrona. Już od samego początku widać, że tytułowy bohater to wyobcowany i tajemniczy odmieniec odróżniający się od reszty społeczeństwa. W obliczu dalekowschodniej kultury Grecji Wenecjanin Giaur czuje się nieswojo i nie potrafi znaleźć wspólnego języka z tubylcami. Jako daleki od ojczyzny tułacz nie nawiązuje z nikim bliskich kontaktów i czuje tęsknotę do macierzy, czemu daje wyraz podczas spowiedzi przed śmiercią.

Wrażenie jego wyobcowania potęguje fakt tajemniczości jego osoby, ponieważ początkowo czytelnik nie pojęcia, skąd się wziął, jakimi cechami się charakteryzuje i kim w istocie jest zamknięty w sobie Giaur. O ile krótki związek z Laylą daje mu poczucie szczęścia i stabilności, o tyle jej zabójstwo przez Hassana sprawia, że Giaur całkowicie zamyka się w sobie i do końca swych dni żyje w alienacji, rozpamiętując ukochaną kobietę. Nawet zabójstwo Hassana i pobyt w klasztorze nie zmieniają jego sytuacji. Zemsta nie przynosi mu bowiem spełnienia i tylko potęguje jego rozterki duchowe, a życie wśród zakonników spędza w samotności, odsuwając się od nich i nie nawiązując z nimi kontaktu.

Jest to outsider i wyrzutek targany namiętnościami i skrajnymi emocjami. Z jednej strony początkowo czuje się zagubiony w świecie, jednak kiedy poznaje Laylę, jego życie staje się pełne szczęścia. Czas radości jest jednak bardzo krótki i trwa do momentu, kiedy ukochana zostaje zabita. Wówczas Giaur wewnętrznie wybucha, a jego rozterki wewnętrzne pełne są gwałtowności i porywczości. Myśli tylko o tym, aby zadośćuczynić cierpieniu ukochanej i zabić Hassana. Nie potrafi się opanować i w przypływie złości pozbawia życia zabójcę ukochanej kobiety.

Szybko uświadamia sobie jednak, że nawet śmierć Hassana nie przynosi ulgi. Giaur jest rozdarty i bardzo silnie przeżywa to, co się stało, a jednocześnie wykazuje się wielką wrażliwość, czego dowodzą jego relacje z ukochaną. O wyobcowaniu Giaura najdobitniej świadczy jego spowiedź, podczas której daje wyraz swojej bezdomności duchowej i fizycznej. Wszystko to składa się na portret odosobnionego, tajemniczego i nieszczęśliwego buntownika przeżywającego skrajne emocje i nieumiejącego odnaleźć się w świecie.

Werter jako bohater romantyczny

Kolejnym utworem, do którego chciałbym się odwołać, są „Cierpienia młodego Wertera” Johanna Wolfganga Goethego. Romantyczny pisarz w swoim słynnym utworze prezentuje postać tytułowego bohatera – niezwykle wrażliwego artysty o duszy poety. Początkowo odnajduje on radość w małomiasteczkowym krajobrazie Wahlheim, gdzie może nacieszyć się spokojem i kontemplować naturę. Wiejskie życie wprawia go w stan wewnętrznej harmonii, mimo że spędza czas samotnie.

Werter poszukuje w swoim życiu ideałów, które stałyby się jego celem. Wiele szczęścia odnajduje w kontakcie z dziećmi, gdyż są one tak wrażliwe jak on sam, ale dopiero znajomość z Charlottą S. sprawia, że tak naprawdę pojmuje, co jest najważniejszą wartością w ludzkiej egzystencji. Mimo świadomości, że Lotta, jak określa ją główny bohater, jest zaręczona, całkowicie angażuje się w znajomość z nią i zakochuje się w niej. Przekonany, że kobieta odwzajemnia jego uczucia, czuje się szczęśliwy jak nigdy dotąd, a rozterki duchowe odchodzą na dalszy plan.

Myśli o ukochanej i świadomość, że może być blisko niej, stają się sensem jego życia i wprawiają w prawdziwie euforyczny nastrój. Są to chwile największej radości i optymizmu Wertera, który odnajduje w nich szczęście, ale trwają one bardzo krótko, bo tylko do chwili przyjazdu Alberta – narzeczonego Lotty. Pod wpływem zawodu miłosnego Werter przechodzi metamorfozę wewnętrzną i z człowieka, któremu udało się odszukać szczęście, przeistacza się w cierpiącego i załamanego samotnika.

W utworze Goethego rozterki duchowe Wertera można podzielić na dwa etapy: sprzed i po poznaniu Lotty. Przed poznaniem Lotty jest on człowiekiem poszukującym ideałów i bratniej duszy, który choć czuje się szczęśliwy, to odczuwa samotność. Postrzega samego siebie jako wielkiego indywidualistę, dlatego odczuwa brak bratniej duszy. Bo choć dobrze czuje się pośród dzieci i mieszkańców wsi, to nie pod względem inteligencji i kultury osobistej nie dorównują mu. Z kolei gdy Werter poznaje Lottę,  jego rozterki duchowe znacznie przybierają na sile, szczególnie kiedy wraca Albert. Wówczas tytułowy bohater głęboko zastanawia się, czy opuścić Wahlheim i dać spokój ukochanej, czy mimo wszystko trwać przy niej w poczucie beznadziejności swojej sytuacji.

Szczęście zostaje w jednej chwili zniszczone, a widok Lotty zamiast radości, przynosi wielkie rozczarowanie. Werter nie wie, jak się zachować w obliczu Alberta i bardzo silnie przeżywa jego obecność. Staje się nerwowy, a jego psychika nie może uwolnić się od myśli o ukochanej. Z jednej strony pragnie być jak najbliżej Lotty, a z drugiej nie chce uprzykrzać jej życia i zamartwiać się jej widokiem. Rozterki Wertera pełne są wewnętrznych sprzeczności, szalejących emocji i trudnych do opanowania namiętności. Nie potrafi jednoznacznie odciąć się od Lotty ani postawić przed nią sprawy jasno, dając do wyboru siebie lub Alberta.

Wszystko to prowadzi młodzieńca do myśli samobójczych. Czuje się niezrozumiały i odrzucony przez społeczeństwo, co najlepiej widać na przyjęciu u hrabiego, a także traci sens życia i postrzega rzeczywistość w ciemnych barwach. Pesymizm i cierpienie związane z odrzuconą miłością sprawiają, że coraz bardziej odsuwa się od realnej rzeczywistości i zatapia się w samotności oraz samobójczych. Z otwartego i radosnego świat staje się dla niego źródłem bólu i rozczarowania, a los biednych i udręczonych jest mu coraz bliższy, co widać na podstawie współczucia, jakie wyraża w stosunku do parobka. Bezradność, apatia, bierność i brak sensu życia popychają go ostatecznie do samobójstwa.

Kordian jako bohater romantyczny

Swoje wystąpienie chciałbym zakończyć na omówieniu „Kordiana”. Tytułowy bohater utworu Słowackiego to pełen ideałów młodzieniec próbujący za wszelką odnaleźć szczęście. Poznajemy go jako dorastającego nastolatka mającego problem z określeniem tego, co dla niego najważniejsze i czemu mógłby się poświęcić. Ma potrzebę realizacji jakichś ideałów i działania na ich rzecz, lecz nie potrafi ich wskazać. Jak sam mówi, płonie i pragnie pożerać wrażenia. Pożąda jakiegoś natchnienia, ale nie wie, gdzie je znaleźć. Ciągle zastanawia się i poszukuje inspiracji, która nadałaby sens jego życiu i określiła drogę, którą powinien podążać.

Kordian ma w sobie niezdefiniowane uczucia i żądze, dlatego chciałby je zrealizować i spożytkować w jakiś sposób, ale jest na tyle zagubiony w świecie, że nie potrafi tego zrobić. Poszukuje wobec tego iskry, która rozpaliłaby jego namiętność. Po wysłuchaniu opowieści Grzegorza na temat patriotów walczących o wolność Kordian zachwyca się ideą walki o wolność, lecz szybko ją porzuca na rzecz miłości, w imię której angażuje się całym sobą. Ubóstwia ukochaną Laurę, myśli tylko o niej i pragnie zdobyć jej serce. Na początku aktu pierwszego wyraźnie widać więc jego niezdecydowanie ideowe oraz emocjonalne połączone z idealizmem i potrzebą zaangażowania w imieniu wzniosłych wartości.

Kordianem targają sprzeczne uczucia, bardzo mu zależy na znalezieniu celu egzystencji, jest zdeterminowany oraz gotowy do działania i poświęcenia, ale cały czas poszukuje swojego przeznaczenia. Kiedy miłość go zawodzi, daje wyraz swoim nierozwiązywalnym i męczącym go rozterkom poprzez samobójstwo. Nie kończy to jednak jego historii, bo później dowiadujemy się, że aby skonfrontować własne przemyślenia z rzeczywistością, postanawia udać się w podróż po Europie. Za jej sprawą Kordian rozwiązuje swoje rozterki wewnętrzne i pojmuje, że świat pełen jest zła, cynizmu i chciwości, a wobec wszechwładnej mamony wyższe wartości tracą na znaczeniu.

Mimo tego tytułowy bohater dramatu Słowackiego ciągle jeszcze nie odnalazł sensu egzystencji, gdyż następuje to dopiero na górze Mont Blanc, gdzie decyduje się, aby poświęcić swoje życie walce o ojczyźnie. Kolejnym moment, w którym do głosu dochodzą rozterki wewnętrzne Kordiana, jest scena, kiedy udaje się do cara, aby go zabić w odwecie za zło wyrządzone Polakom. Mimo że początkowo z pełnym zapałem popiera plan morderstwa rosyjskiego władcy, to po przekroczeniu progu jego komnaty nachodzą go potężne rozterki wewnętrzne.

Dochodzą do niego głosy mówiące, że powinien się wycofać, a także wydaje mu się, że jest obserwowany przez innych ludzi. Tuż przed zabójstwem Kordian uświadamia sobie, do jak trudnego zadania sam się zobowiązał, dlatego pojawia się w nim wahanie i niezdecydowanie. Do ostatniej chwili zastanawia się, czy postępuje właściwie i czy nie powinien zrezygnować z trudnej misji, lecz ostatecznie dokańcza ją, ale nieskutecznie, bo car go dekonspiruje i bierze w niewolę.

Podsumowanie

Na bazie przeanalizowanych dziś przeze mnie utworów widać, że romantyczni młodzieńcy to idealiści oraz indywidualiści przekonani o swojej wyjątkowości, którzy poświęcają życie dla jednej z dwóch wartości – miłości lub ojczyzny. Przeżywają oni wielkie uniesienia emocjonalne i uczuciowe, bo są bohaterami pełnymi wrażliwości, którzy poszukują celów życiowych i odnajdują je w miłości lub patriotyzmie. Charakterystyczne jest dla nich rozchwianie emocjonalne, bunt wobec rzeczywistości oraz poczucie samotności, niezrozumienia i odosobnienia w społeczeństwie. O ich wewnętrznych rozterkach świadczy natomiast fakt, że często ulegają przemianom i przechodzą liczne metamorfozy. W kontekście wniosków należy również zauważyć, że choć romantyczni młodzieńcy są nad wyraz ambitni i gotowi do poświęceń na rzecz wyższych wartości, to ich ambicje ani plany nie zostają zrealizowane, przez co cierpią i ponoszą osobistą klęskę.