Obraz Paryża w literaturze

Paryż to stolica i jednocześnie największe miasto Francji, które od stuleci otoczone jest kultem i odgrywa ogromną rolę kulturalną, turystyczną, polityczną i gospodarczą nie tylko w Europie, ale również na całym świecie. Dla Polaków ma ono szczególne znaczenie, ponieważ przez wiele lat właśnie w Paryżu skupiało się życie kulturalne i artystyczne naszych najwybitniejszych rodaków.

W stolicy Francji swoje najsłynniejsze dzieła komponowali bowiem tacy twórcy jak Mickiewicz, Słowacki, Norwid, Miłosz czy Gombrowicz, tutaj funkcjonował Instytut Literacki, tu Jerzy Giedroyć i Gustaw Herling-Grudziński wydawali niezapomniany miesięcznik „Kultura”, a Karol Szymanowski tworzył swoje opery. Paryż stanowi zatem miejsce wyjątkowe dla polskiej kultury, dlatego nie powinien dziwić fakt, że jego obraz jest często ukazywany w literaturze, sztuce i malarstwie. Artyści, nie tylko polscy, przedstawiają go jako miasto interesujące i intrygujące, co zamierzam udowodnić w trakcie dzisiejszego wystąpienia, posługując się w tym celu przykładami dzieł literackich.

Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki

Powieść Ignacego Krasickiego zatytułowana „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” przedstawia burzliwe dzieje głównego bohatera, który podróżuje po świecie, a jeden z etapów jego wędrówki to pobyt w Paryżu, dokąd dociera dokładnie 3 lutego. Od razu po przyjeździe czuje się niezwykle podekscytowany świadomością, że jego noga stanęła w miejscu tak pożądanym, jakim jest stolica Francji. Pierwsze, co rzuca mu się w oczy, to pośpiech oraz ogromna dynamika i ruchliwość miasta, w którym nieustannie coś się dzieje, a tłum ludzi przewija się ulicami niemal cały czas.

Szybki i żywiołowy styl życia fascynuje Mikołaja Doświadczyńskiego, a jednocześnie osłabia jego czujność i sprawia, że w dużej mierze traci głowę oraz zdolność logicznego myślenia. Pod wpływem atmosfery Paryża tytułowy bohater powieści Ignacego Krasickiego wpada w wir niekontrolowanych wydatków i roztrwania cały majątek przywieziony z Polski. Co więcej, nie dość, że Mikołaj traci dobytek, to dodatkowo się zapożycza, w efekcie czego zostaje zmuszony do potajemnego opuszczenia miasta. Widać zatem, że „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” ilustrują Paryż jako miasto grzechu, które gasi ludzką czujność, całkowicie pochłania i kusi człowieka oraz sprowadza go na drogę grzechu.

Paryż – Słowacki

Obraz Paryża zaprezentowany z perspektywy Polaka, który spędził w nim wiele emigracyjnych dni, pojawia się w wierszu Juliusza Słowackiego zatytułowanym „Paryż”. Podmiot liryczny opisuje stolicę Francji w pierwszej połowie XIX wieku, czyli w trakcie porewolucyjnych rozruchów, co ma duży wpływ na wyłaniającą się z utworu wizję miasta. Na początku ulega ono animizacji i zostaje przedstawione jako wielki potwór z odnogami zobrazowanymi jako wielkie gmachy budynków wyłaniających się znad Sekwany, na tle których widać wieżę Eiffla.

Następnie osoba mówiąca wskazuje, że Paryż to miasto grzechu i zbrodni, swego rodzaju nowoczesna Sodoma. Wynika to z faktu, że jest ono pogrążone w porewolucyjnych walkach i przewrotach, konający mieszkańcy są pełni strachu i obawy o przyszłość, a na ulicach leje się krew. Paryż w wierszu Słowackiego jest zanurzony w chaosie, wojnie, mroku i smutku, a śmierć czai się na każdym kroku. Podmiot liryczny wieszczy, że przemoc będąca efektem rewolucji w przyszłości obróci się przeciwko Paryżowi. Egzekucje uliczne i kondukty pogrzebowe przejeżdżające przez miasto silnie kontrastują z opisami wyjątkowej gotyckiej architektury.

Ponadto utwór przedstawia stolicę Francji jako miejsce pobytu polskiej emigracji, która żyje biednie i błąka się po mieście, ale mimo to nie wspiera się wzajemnie i nie pomaga sobie. Wszystko to pozwala stwierdzić, że wiersz Słowackiego ukazuje dość pesymistyczną wizję Paryża, w którym oprócz architektury trudno doszukać się jakichś pozytywów. Widać zatem, że jego obraz jest bardzo podobny do tego z „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadków”.

Lalka

Główny bohater powieści „Lalka” Bolesława Prusa – Stanisław Wokulski – jest zbytnio zachwycony Paryżem. Autor opisuje poszczególne ulice i miejsca w sposób dokładny, dzięki czemu odbiorca może śledzić topografię Paryża. Są to opisy realistyczne i szczegółowe, co wpisuje się w gatunkowe założenie utworu jako powieści realistycznej. Wokulski skupia się na cechach architektonicznych budynków i rozwoju cywilizacji w obserwowanym mieście. We Francji szuka oderwania się od przykrych i trudnych chwil i chce się oddać nauce, by choć na chwile zapomnieć o Izabeli oraz dzielących ich problemach.

Paryż, jako miasto nowoczesne, potężne i symbolizujące rozwój. Wokulski widzi w nim pewne prawidłowości; ma świadomość, że stolica Francji jest rozplanowana tak, aby żyło się w niej jak najprzyjemniej. Architektura jest nowoczesna i zadbana, a samo miasto wiecznie żywe. Praca społeczeństwa zostaje dobrze wykorzystana, dzięki czemu kolejne pokolenia tworzą wspólne dzieło, jakim jest Paryż. Ludzie jawią się jako energiczni, gotowi do działania, świadomi swoich celów i umiejący wspólnymi siłami stworzyć dobre miejsce do życia.

Co ważne, paryskie społeczeństwo potrafi realizować postulaty pracy organicznej i pracy u podstaw, dlatego Wokulski porównuje je do żywego organizmu. Zatem Paryż jest przedstawiony jako synonim postępu i cywilizacji, jako miasto, w które się efektywnie i przemyślanie rozwija, co pozwala wysnuć wniosek, że jego obraz w „Lalce” jest pozytywny.

Ojciec Goriot

Ojciec Goriot, napisany w 1835 roku przez Francuza, Honoriusza Balzaka jest powieścią, której fabuła osadzona została w Paryżu w 1819 roku. Autor ukazał bardzo ciężkie czasy dla kraju, związane z upadkiem Napoleona i powrotem na tron dynastii Burbonów. Wywołało to ogromne przemiany społeczne we Francji, polegające głównie na walce o dołączenie poszczególnych jednostek do klasy wyższej. Autor ukazywał Paryż z wielu różnych stron. Jeden z głównych bohaterów, Eugeniusz de Rastignac, wyprowadzając się z południa Francji, trafił właśnie do Paryża w celu umożliwienia sobie dostąpienia do klasy wyższej.

W całej powieści problem warstw społecznych i sposobów na zdobycie awansu z jednej do drugiej ma wpływ na funkcjonowanie poszczególnych bohaterów. Był to w ówczesnych czasach ogromny problem w bardzo zaludnionym Paryżu. Na podstawie grup społecznych mieszkańców, miasto podzielone było na kilka części, które dzięki podróżom Rastignaca czytelnik może zgłębić. Każda z części prezentowała się jako inny świat, dlatego odgrywały istotną rolę w powieści. Balzac skupił się głównie na terenach wokół Bulwaru Saint-Germain oraz Rue de la Chaussée-d’Antin, które należały do bogatej, arystokratycznej części miasta, zupełnie odwrotnie do wschodniego zbocza Góry Świętej Genowefy, uznanej za biedniejszy i zaniedbany fragment Paryża.

W powieści miasto odgrywa bardzo istotną rolę, staje się sposobem na zerwanie z przeszłością przez Rastignaca i chęcią rozpoczęcia życia od nowa. Nie tylko samo miasto, ale jego mieszkańcy tworzą specyficzny obraz, będący obyczajowym tłem powieści. Konflikty, związane z przełomem epok, a tym samym walką o władzę między dominującą arystokracją a ambitną i zagrażającą jej burżuazją sprawiają, iż Paryż w ówczesnych czasach odbierany był jako wyjątkowo ciekawe i specyficzne miasto ukazanie przez autora w sposób bardzo realistyczny.

Mieszkańców Paryża, prezentuje jako chciwych, goniących za pieniądzem i nieposiadających skrupułów ludzi. Potężne skrajności w kwestii majątkowej Paryżan sprawiają, iż jest to miasto intrygujące, ale i przerażające swoją odmiennością. Jednocześnie miasto ma ogromny wpływ na osobowości i charaktery jego mieszkańców, co widać w życiu bohaterów i ich relacji z innymi.

Ludzie bezdomni

W XIX-wiecznym Paryżu rozpoczyna się powieść Stefana Żeromskiego zatytułowana „Ludzie bezdomni”. Jest to miejsce, gdzie Tomasz Judym, główny bohater powieści studiuje medycynę, by później wrócić do kraju i podjąć prace w zawodzie. Stefan Żeromski zwraca uwagę na znaczące podziały społeczne w Paryżu, na ludzi zamożnych, czyli arystokrację, oraz biedniejszych, reprezentujących niższe sfery, którym niejednokrotnie brakuje podstawowych środków do życia.

U Judyma obecność w Paryżu budzi poczucie wyobcowania i pogłębia niepewność co do przyszłości. Trudności w odnalezieniu się w środowisku lekarskim, ze względu na jego pochodzenie z niskiej klasy społecznej, jest dla niego poważnym problemem i przeszkodą. Spacerując po Champs Elysees Judym, zwraca uwagę na otaczającą naturę, jej piękny wygląd i zapach. Autor bardzo dokładnie prezentuje Paryż widziany oczyma Judyma. Jego uwagę przyciągają konne powozy, stroje ludzi, otaczająca ich aura piękna i delikatności. Judym jest zauroczony i zachwycony widokiem Paryża, jego przepychem, gwarem, żywiołowością i wyjątkową atmosferą.

Zmęczony pobytem w upalny dzień na ruchliwych ulicach miasta, siada pod kasztanowcem w ogrodzie Tuileries, gdzie znajduje ciszę, spokój i odprężenie. Tym samym, Żeromski prezentuje wyjątkowość Paryża, gdzie każdy może odszukać miejsce dla siebie, niezależnie od nastroju i potrzeb. Judym w parku, obserwując bawiące się dzieci i szczęśliwych młodych ludzi, czuje się o wiele lepiej niż w wynajmowanym pustym mieszkaniu, w którym mieszka sam. Paryż momentami umożliwia mu wyzbycie się wiecznego poczucia osamotnienia.

Ukazanie przez Żeromskiego piękna natury Paryża, jego uroków i niesamowitej atmosfery sprawia, że odbiorca dowiaduje się, iż jest to wyjątkowo piękne i ciekawe miasto. Takie ujęcie tematu najbardziej przypomina „Lalkę”, w której również posłużono się realistycznymi opisami, i całkowicie odróżnia się od wiersza Słowackiego oraz „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadków”, w których było to miast zdegenerowane i upadłe pod względem moralnym.

Paryż – Czesław Miłosz

Wiersz Czesława Miłosza zatytułowany „Paryż” uznaje się za efekt pobytu poety w tym mieście i wyraz zachwytu nad nim. Podmiot liryczny – można się domyślać, że jest nim emigrant poznający miasto – opisuje stolicę Francji w sposób plastyczny, mówiąc, że śpiewa ona pieśnią fioletu zmierzchu bizantyjskiego. Widać, że w dużym stopniu identyfikuje i utożsamia się z miastem, wskazując, że tnie ono jego serce na pół, co znaczy, że rozdziera pomiędzy Francją a ojczyzną. Potwierdzeniem tego stanu jest również stwierdzenie, że Paryż pozwala zamknąć w skrzyni orły i zdarte sztandary, co można traktować jako chęć uwolnienia się od polskości za sprawą pobytu w Paryżu.

Następnie podmiot liryczny opisuje swoje paryskie życie i krajobrazy oraz sposób życia w stolicy Francji. W tym momencie zwraca szczególną uwagę na energiczność, żywiołowość i barwność miasta, a także podkreśla, że wzbudza ono ogromne emocje. Opisuje je jako świetliste i zamglone, co z kolei wywołuje wrażenie ciekowości i pociągającej tajemniczości, a także jako różnorodne pod względem kulturowym i społecznym. Kolejne zwrotki zawierają relację podmiotu lirycznego, który wyjechał z Paryża i z tęsknotą go wspomina. Wszystko to składa się na nowoczesny i pozytywny wizerunek francuskiej stolicy, co przypomina „Ludzi bezdomnych” i stanowi różnicę wobec wiersza Słowackiego oraz „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadków”.

Podsumowanie

Paryż jest postrzegany w literaturze jako miasto interesujące i intrygujące. Wizerunek stolicy Francji okazuje się jednak dość niejednoznaczny, ponieważ z jednej strony może być ona nowoczesną, rozwiniętą i dobrze zorganizowaną metropolią symbolizująca dobrobyt i rozwój, zaś z drugiej – miastem grzechu, w którym czekają na człowieka liczne pokusy i zagrożenia. Nie zmienia to faktu, że Paryż jest niezwykle silną inspiracją dla polskich twórców, dzięki czemu jego obraz przewija się w naszej rodzimej literaturze przez stulecia. Samo spotkanie z tym miastem opisywane jest jako emocjonujące i pełne przeżyć, gdyż nie sposób pozostać wobec niego obojętnym.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1. Balzac Honore, Ojciec Goriot, Kraków, GREG, 2004, ISBN 8377109281,
2. Krasicki Ignacy, Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki, Wrocław, Ossolineum, 2001, ISBN 8304045322,
3. Miłosz Czesław, Paryż, W: Miłosz Czesław, Wiersze, Warszawa, Sara, ISBN 8365078214, s 54,
4. Prus Bolesław, Lalka, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1968,
5. Słowacki Juliusz, Paryż, dostęp online: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/paryz.html, 30.03.2015,
6. Żeromski Stefan, Ludzie bezdomni, Warszawa, Książka i Wiedza, 1994, ISBN 8305127044.

II Literatura przedmiotu:
1. Ihnatowicz Ewa, Młoda Polska w Paryżu, Nowe Książki, 1994, nr 5, s. 47-48,
2. Fabianowski Andrzej, Łomża, Łomżyński Oddział Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”, 1999, s. 22-23,
3. Paryż Polaków, Plus Minus, 1996, nr 11, s. 19,
4. Rutkowski Krzysztof, Miasto przeklęte, miasto obiecane, Mishellanea, 2010, nr 8, s. 17-22,
5. Ryba Janusz, Paryż w literaturze polskiego oświecenia (kilka uwag), Postscriptum Polonistyczne, 2014, nr 1, s. 179-185,
6. Wilczycka Danuta, Ojciec Goriot Honoriusza Balzaka, Lublin, Biblios, 2006, ISBN 9788386581962, s. 17-20, 36-41.

Ramowy plan wypowiedzi:

1. Teza: Paryż jest postrzegany w literaturze jako miasto interesujące i intrygujące.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki”: Paryż jako miasto rozrywek i grzechu, w którym główny bohater traci cały swój majątek.
b) „Paryż” Słowackiego: porównanie Paryża do wielkiego gada, który pochłania swoją grzesznością i czającymi się w nim pokusami.
c) „Lalka”: Paryż jako piękne oraz idealne do życia miejsce, będące symbolem rozwoju cywilizacyjnego i wielką europejską metropolią.
d) „Ojciec Goriot”: walki i konflikty miedzy klasami społecznymi, wszechobecna chciwość, wyzysk i kult pieniądza jako obraz miasta.
e) „Ludzie Bezdomni”: zachwyt nad każdym elementem miasta, ukazanie Paryża jako miasta olśniewającego i wyjątkowego, które jest synonimem postępu.
f) „Paryż” Miłosza: wiersz będący odbiciem pobytu Miłosza w Paryżu, który opisuje francuską stolicę jako miasto nowoczesne, kosmopolityczne, otwarte i kolorowe.

3. Wnioski:
a) Paryż może być postrzegany jako nowoczesna, rozwinięta i dobrze zorganizowana metropolia symbolizująca dobrobyt i rozwój lub miasto grzechu, w którym czekają na człowieka liczne pokusy.
b) Obraz Paryża przewija się w polskiej literaturze przez stulecia.
c) Spotkanie z Paryżem opisywane jest jako emocjonujące i pełne przeżyć.