Postawy Polaków wobec komunizmu i PRL-u. Opisz na podstawie wybranych dzieł literackich

Rewolucja jest burzliwym procesem, który polega na dynamicznej zmianie rzeczywistości społecznej, politycznej, kulturowej lub ekonomicznej. Rewolucja wywraca do góry nogami dotychczasowy ład i wprowadza w jego miejsce nowy porządek. W jej efekcie narodził się postulujący wszelką równość i kolektywizm system komunistyczny, początkowo zwany bolszewizmem, który następnie przerodził się w tzw. realny socjalizm, obowiązujący m.in. w Polsce od czasów powojennych do 1989 roku.

Oba te zjawiska zmieniły bieg historii, jednak postawy wobec nich zawszy były skrajnie różne. Z jednej strony istniały osoby, które aktywnie wspierały różnego rodzaju przewroty oraz zaangażowały się w komunizm, a z drugiej masy ludzi sprzeciwiały się im i starały się z nimi walczyć. Mówi o tym również literatura, która ukazuje różnorodne postawy wobec PRL i komunizmu.

Rzeka – Adam Ważyk

Utworem godnym omówienia w kontekście tematu jest wiersz „Rzeka” Adama Ważyka. Ten powstały w czasach głębokiego stalinizmu, w 1950 roku liryk reprezentuje nurt poezji socrealistycznej, której zadaniem była realizacja ideologii komunistycznej na gruncie artystycznym. Nic więc dziwnego, że reprezentuje on entuzjastyczną postawę wobec rzeczywistości tzw. Polski Ludowej. „Rzeka” to panegiryk wychwalający Józefa Stalina i przedstawiający jego osobę za pomocą metafory. Mianowicie przywódca ZSRR zostaje ukazany jako rzeka szerząca dobrobyt, zmywająca niesprawiedliwość i kończąca epokę burżuazyjnych panów i przywracając godność robotnikom.

Stalin jawi się tu jako budowniczy, który zalesia stepy, sieje pszenicę i stawia ogrody, a zatem przyczynia się do dobrobytu. W efekcie tam, gdzie rządzi komunizm, ludzie łamią się chlebem, dzielą się pokojem, są szczęśliwi i zadowoleni ze swojej sytuacji. Sam Stalin łączy natomiast narody, daje zdrowie obywatelom i ogarnia ich wszystkich nieprzejednaną mądrością. Wszystko to potwierdza, że w wierszu „Rzeka” pojawia się fascynacja komunizmem, która była efektem współpracy Adama Ważyka z sowieckim reżimem sprawującym po II wojnie światowej w Polsce uzurpatorską władzę.

List do prezydenta Bieruta

Kolejnym omówionym przeze mnie dziełem będzie wiersz zatytułowany „List do prezydenta Bieruta”. Jak można się domyślać, liryk Jarosława Iwaszkiewicza jest kolejnym przykładem socrealistycznej literatury, która w tym przypadku idealizuje postać Bolesława Bieruta – pierwszego przywódcy Polski Ludowej i jednocześnie agenta NKWD. Podmiot liryczny ukazuje go jako idealnego przywódcę o przenikliwym intelekcie i umiejętności przewidywania. Stwierdza, że jego słowa są drogowskazem, a u jego boku można bezpiecznie zmierzać ku jasnej przyszłości. Komunizm w „Liście do prezydenta Bieruta” został zilustrowany jako zbawienie dla narodu polskiego i wielka nadzieja na lepsze czasy.

Podmiot liryczny składa jednocześnie samokrytykę, bo nie zawsze wierzył w nowy, socjalistyczny porządek, jednak zrozumiał swój błąd i teraz całym sobą popiera komunizm. Jego uosobieniem jest natomiast Bolesław Bierut, który od początku wiedział, jak należy kierować krajem. Na koniec podmiot liryczny stwierdza, że czas na olbrzymie czyny, wzywa do budowy nowego komunistycznego świata oraz życzy przywódcy wszystkiego najlepszego, opowiada się po jego stronie i przyrzeka, że będzie z nim współpracował. Mając na uwadze fakt, że Jarosław Iwaszkiewicz przez długi czas aktywnie popierał PZPR, nie należy się dziwić wymowie tego wiersza.

Przy budowie

Dzisiejsze wystąpienie zakończę na omówieniu powieści Tadeusza Konwickiego zatytułowanej „Przy budowie”. Podobnie jak poprzednie dwa wiersze, tak i ona reprezentuje socrealizm, przy czym zalicza się do nurtu tzw. „produkcyjniaków”, czyli utworów propagujących przebudowę kraju zgodnie z duchem komunizmu. Powieść dzieje się niedaleko wsi Łuńczyce, gdzie buduje się linię kolejową. Kierownik budowy – partyjny działacz Piotr Czajkowski – uświadamia robotnikom, że budowa linii kolejowej jest w istocie budową nowej, socrealistycznej rzeczywistości, dlatego należy się w nią zaangażować. Propaganda inżyniera ma na celu dać zatrudnionym do zrozumienia, że działają na rzecz systemu komunistycznego i wspólnymi siłami kształtują jego przyszłość.

Inżynier Piotr Czajkowski to człowiek, który reprezentuje fascynację sowiecką utopią i czynem dąży do jej realizacji. Podporządkowuje się hasłom partii, wprowadza w życie różnego rodzaju plany oraz także indoktrynuje robotników. Z tego względu socrealistyczna powieść, jaką jest „Przy budowie”, opisuje go jako pozytywną postać i dobrego człowieka. Jego przeciwieństwo stanowi natomiast reprezentujący burżuazję inżynier Sawicki, który oponuje wobec komunizmu i uosabia postawę reakcyjną. W efekcie jego sylwetka podlega krytyce i zostaje przedstawiona jako przeszkoda w budowie nowej, komunistycznej rzeczywistości. W „Przy budowie” mamy zatem do czynienia z dwiema skrajnie różnymi postawami wobec komunizmu, przy czym narrator wyraźnie popiera sowiecki system i słowem wspiera jego wprowadzenie w powojennej Polsce.

Podsumowanie

Wszystkie przeanalizowane dziś przeze mnie przykłady potwierdzają postawioną na wstępie tezę, że literatura ujmuje różnorodne postawy wobec komunizmu i PRL-u – od fascynacji i poparcia, co widać na przykładzie Cezarego Baryki, inżyniera Piotra Czajkowskiego z „Przy budowie” oraz w utworach Iwaszkiewicza i Ważyka, do przerażenia i krytyki, czego dowodzi postać inżyniera Sawickiego z powieści Konwickiego.

Fascynacja tymi dwoma zjawiskami wynika z nadziei na lepsze jutro i wiarę w ich sprawiedliwość, a przerażenie to efekt totalitarnej i zbrodniczej twarzy komunizmu oraz rewolucji. Warto zauważyć, że postawy wobec tych zjawisk ukazywane są zarówno z punktu widzenia autorów poszczególnych dzieł, jak i z perspektywy ich bohaterów. W kontekście wniosków należy również podkreślić, że utwory popierające komunizm i rewolucję zostały stworzone zgodnie z ideologiczną linią partii w ramach nurtu zwanego socrealizmem.