Pan Cogito. Powrót – analiza, interpretacja, omówienie wiersza Herberta
Tytułowy pan Cogito staje przed dylematem związanym z powrotem do ojczyzny. Mianowicie jako emigrant zastanawia się, czy wrócić w rodzinne strony i zmierzyć się z tamtejszą rzeczywistością, czy pozostać na obczyźnie i wieść spokojną egzystencję. Podmiot liryczny rozważa wszystkie za i przeciw, przekonując, że racjonalnym wyjściem jest mimo wszystko pozostanie na emigracji. Tutaj pan Cogito może bowiem prowadzić normalne życie, nie martwić się o jutro, cieszyć się licznymi dobrami materialnymi i rozkoszować się zabawą.
Z kolei w ojczyźnie przyjdzie mu stanąć oko w oko z niewolniczym systemem i każdego dnia walczyć o byt oraz godność. Wydaje się, że za powrotem nie przemawiają żadne logiczne argumenty, jednak z punktu widzenia pana Cogito jego dylemat nie jest wcale taki oczywisty. Co więcej, okazuje się, że mimo wszystko bohater decyduje się na zakończenie emigracyjnej przygody i zawitanie do rodzinnego kraju. Swoją decyzję motywuje chęcią powrotu do korzeni, spotkania najbliższych sobie ludzi i odświeżenia wspomnień z dzieciństwa. Ponadto nie jest sobą, nie czuje się dobrze zagranicą i ma świadomość, że jest zagubionym rozbitkiem oderwanym od korzeni. Opuszcza więc wielki świat i nowoczesność, ruszając do zacofanej, ale własnej i ukochanej ojczyzny.
W wierszu „Pan Cogito. Powrót” Zbigniew Herbert podejmuje wobec tego kwestię dylematu sumienia emigranta, który musi podjąć trudną decyzję związaną z własnym losem. Ów dylemat – szczególnie z perspektywy dzisiejszego emigranta – polega na wyborze pomiędzy własną wygodą, komfortem finansowym i spokojem materialnym a wiernością ojczyźnie, gotowością do stoczenia trudnej walki z przeciwnościami losu i podjęciem wyzwania, jakim jest życie w kraju targanym wszelakimi trudnościami. Pan Cogito rozwiązał ten dylemat zgodnie z własnym sumieniem i tym, co mówi mu serce, choć rozum oraz inni ludzie sugerowali co innego.